Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
JADÓW  

Cmentarz żydowski w Jadowie znajduje około 1,8 km na zachód od centrum wsi, w rozwidleniu dróg wiodących do Sulejowa i Mokrej Wsi. Cmentarz zajmuje działkę na planie prostokąta, o przybliżonych wymiarach 60 x 130 m.

Data założenia nie jest znana. Datowanie nagrobków pozwala przypuszczać, że cmentarz powstał co najmniej w połowie XIX wieku. Brak bliższych informacji o jego wyglądzie przed 1939 r.

W okresie drugiej wojny światowej cmentarz stał się miejscem pochówków osób zabitych w Jadowie i jego okolicach. W zbiorowym grobie złożono ciała osób zamordowanych przez Niemców podczas deportacji jadowskich Żydów do obozu zagłady w Treblince.

Marian Karczewski w książce Czy można zapomnieć? tak opisał te wydarzenia: "Z getta wyjeżdżały drabiniaste wozy załadowane trupami tych, którzy niezbyt pospiesznie je opuszczali. Zwisały bezwładnie nogi, ręce, głowy - widać było, że ciała rzucano w pośpiechu. Wozy kierowały się na cmentarz żydowski, gdzie wykopano olbrzymi dół na zbiorową mogiłę (..). Blisko 600 trupów zwieziono do zbiorowej mogiły na cmentarz żydowski. Po kilku miesiącach jednak Niemcy wydobyli znajdujące się prawie w zupełnym rozkładzie ciała, wywieźli je gdzieś pod Węgrów i tam spalili".

Dzięki materiałowi ikonograficznemu wiadomo, że po 1945 r. ocaleli z Zagłady jadowscy Żydzi ogrodzili i upamiętnili masową mogiłę.

Prawdopodobnie proces niszczenia cmentarza był kontynuowany także po wojnie. Skradziono m. in. metalowe elementy ogrodzenia zbiorowej mogiły, zniszczono także pomnik ku czci ofiar Zagłady.

W wyniku dewastacji do dziś na cmentarzu zachowało się nie więcej niż 100 nagrobków lub ich fragmentów, przy czym nie więcej niż 20 macew przetrwało w całości. We wschodniej, najbliższej wejściu, części cmentarza przeważają granitowe kamienie nagrobne, o prostych inskrypcjach, niemal zupełnie pozbawione płaskorzeźb w zwieńczeniach. W zachodnim krańcu można odnaleźć kilka tumb oraz kilkanaście fragmentów stel, wykonanych z piaskowca. Na ułomkach macew widać pojedyncze hebrajskie litery i charakterystyczne dla żydowskiej sztuki sepulkralnej elementy zdobień. Od strony wschodniej znajduje się okolone niskim, betonowym cokołem miejsce po zbiorowej mogile. W jej obrębie wtórnie umieszczono kilka macew oraz płytę z napisem: "Berta i Rubin Berensztejn. Na pamięć moim rodzicom, zamordowanym przez hitlerowców w 1942 roku". Mogiła nosi ślady plądrowania.

Granice obszaru grzebalnego są czytelne dzięki zachowanemu ziemnemu obwałowaniu. Cmentarz porastają brzozy, sosny i dęby. W ściółce leśnej dominują mchy i wrzosy.

Na przełomie 2007 i 2008 r. przy drodze Jadów-Mokra Wieś ustawiono znak, wskazujący dojście do cmentarza.

W 2012 r. na cmentarzu pojawił się symboliczny nagrobek Sary Litwak z napisem: Pamięci Sary Litwak z d. Chrynowickiej, ur. 12.03.1915 r. Jadów, zm. 06.06.2011 r. Chicago. Całe życie tęskniła za Polską i Jadowem".

W ostatnich latach Fundacja Dokumentacji Cmentarzy Żydowskich wykonała spis 16 zachowanych macew. Lista dostępna jest na stronie http://cemetery.jewish.org.pl/list/c_40 .

Autor: Krzysztof Bielawski
Bibliografia: Karczewski M., Czy można zapomnieć?, Warszawa 1969.

 

Jadów - znak wskazujący drogę na cmentarz
kirkut w Jadowie Berta i Rubin Berensztejn. Na pamięć moim rodzicom, zamordowanym przez hitlerowców w 1942 roku Jadów - nagrobek
foto: Snuffer foto: Krzysztof Bielawski foto: Krzysztof Bielawski foto: Krzysztof Bielawski
macewa na cmentarzu żydowskim w Jadowie
nagrobek tumbowy macewa na cmentarzu żydowskim w Jadowie odłamek macewy
foto: Krzysztof Bielawski foto: Krzysztof Bielawski foto: Krzysztof Bielawski foto: Michał Zadara
Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach z Jadowa i ich nekropolii.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętają ten cmentarz z okresu przed II wojną światową.
Teksty i zdjęcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas