Jak podaje Tomasz Łaszkiewicz w ksi±żce "Żydzi w Inowrocławiu w okresie międzywojennym 1919-1939", najstarszy cmentarz wyznania mojżeszowego w Inowrocławiu powstał czternastym wieku, a więc w okresie pocz±tków osadnictwa żydowskiego w tym mie¶cie. Nekropolię t± założono przy obecnej ul. Staszica, jej obszar wynosił 11.824 metry kwadratowe. Wiadomo, że jeszcze przed wybuchem drugiej wojny ¶wiatowej na terenie cmentarza znajdował się nagrobek pochodz±cy z 1591 roku, upamiętniaj±cy zmarłego o imieniu Izrael. Wiele informacji o tym cmentarzu zawdzięczamy wydanemu w 1939 roku opracowaniu autorstwa rabina S. Simona "Żydzi inowrocławscy w czasach Księstwa Warszawskiego 1807-1815". Poniżej przytaczamy obszerne fragmenty tej pracy: "Według szkicu z trzeciego paĽdziernika 1789, obszar cmentarza wynosił w tym czasie trzy morgi (miary magdeburskiej). W r. 1791 rz±d pruski zatwierdził kahał inowrocławski, jako wła¶ciciela obszaru tego cmentarza. Z biegiem czasu cały cmentarz pokrył się gęsto grobami i trzeba było pomy¶leć o powiększeniu go, przez wzięcie w dzierżawę przylegaj±cych do cmentarza obszarów. W tym celu zawarł kahał inowrocławski 16 paĽdziernika 1814 umowę z Ekonomia Inowrocławsk± u notariusza powiatu inowrocławskiego Bonawentury Jaroszewskiego. Na mocy tej umowy kahał inowrocławski wzi±ł w wieczysta dzierżawę obszar, służ±cy za drogę oddzielaj±c± ogród, który należał do Ekonomii Inowrocławskiej, od rowu przebiegaj±cego tuż pod murem cmentarza żydowskiego. Wydzierżawiony obszar wrzynał się wydłużonym, w±skim klinem między wspomniany ogród, a rów cmentarny im posiadał 72 łokcie długo¶ci, a w najszerszym miejscu tylko 3 łokcie szeroko¶ci. Kahał zobowi±zał się płacić "dziesięć kop złotych polskich każdy złoty po trzydzie¶ci groszy polskich rachuj±c." tytułem dzierżawnego rocznie. W ogólnym krajobrazie tego historycznego cmentarza żydowskiego uderza charakterystyczna jednako¶ć nagrobków sporz±dzonych ze zwykłego polnego kamienia. Wywołuje to zwłaszcza w centralnej, najstarszej dzielnicy cmentarza, nastrój spokoju i powagi, odpowiadaj±cej miejscu wiecznego spoczynku. Jeżeli jednak nagrobki wysoce dla miasta i dla gminy zasłużonych rodzin, jak rodziny Levych, Salomonsonów, oraz niektórych rabinów, wyróżniaj± się rozmiarami i stylem spo¶ród swego otoczenia, to przecież pozostaj± one w ramach ogólnego krajobrazu cmentarnego tworz±c niejako jego dekorację.

Rabin S. Simon wspomina o jeszcze jednym miejscu pochówku zmarłych wyznania mojżeszowego: "Za czasów Księstwa Warszawskiego znajdował się w Inowrocławiu przy murze miejskim, w s±siedztwie szpitala żydowskiego jeszcze jeden cmentarz żydowski, na którym jednak od niepamiętnych czasów nie chowano już więcej umarłych. Dopiero władze pruskie zwróciły w r. 1817 baczniejsz± uwagę na to opuszczone cmentarzysko i wezwały ewentualnych wła¶cicieli tego "opustoszałego placu", by zgłosili do niego swe pretensje. Na to wezwanie zgłosili się starsi kahału inowrocławskiego i wyja¶nili, że obszar ten służył przed przeszło stu laty za cmentarz pomocniczy podczas wielkiej epidemii cholery, która wtedy grasowała w Inowrocławiu. Epidemia ta miała wówczas pochłon±ć tyle ofiar, że kahał inowrocławski w obawie by na już wtedy gęsto pokrytymi grobami cmentarzu gminnym nie zabrakło miejsca, postanowił grzebać zmarłych na tę epidemię na tym ad hoc zaimprowizowanym, pomocniczym cmentarzu. Rozmiary tego dzi¶ już nieistniej±cego cmentarzyska wynosiły: sto stóp długo¶ci i siedemdziesi±t jeden stop szeroko¶ci".

Pod koniec dziewiętnastego wieku gmina żydowska w Inowrocławiu zorganizowała nowy cmentarz, zlokalizowany przy obecnej ul. Marcinkowskiego, tuż obok cmentarza ewangelickiego. Cmentarz żydowski zaj±ł ł±czn± powierzchnię 20.400 metrów kwadratowych. Przy wej¶ciu wzniesiono budynki, mieszcz±ce dom przedpogrzebowy, wozownię i mieszkania grabarza. Pierwszy pogrzeb - rabina Michaela Karingera - miał miejsce w dniu 26 grudnia 1886 r. O tym jak wygl±dał ten cmentarz, wiemy dzięki archiwalnej fotografii, udostępnionej przez dr. Yorama Gruenspana z Izraela. Widać na nim tradycyjne macewy, obeliski oraz secesyjne w swej formie konstrukcje, składaj±ce się z artystycznie kutych metalowych ogrodzeń z tablicami epitafijnymi. Uwagę zwracaj± licznie występuj±ce zdobienia o motywach florystycznych, obce kulturze Żydów aszkenazyjskich. Wszystkie utrwalone na zdjęciu nagrobki posiadały inskrypcje w językach hebrajskim i niemieckim.

Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach z Inowrocławia i ich nekropoliach.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętaj± te cmentarze z okresu przed II wojn± ¶wiatow±.