Ludno¶ć żydowska zamieszkiwała w Iławie już w 1722 roku, jednak dopiero na mocy wydanego w 1812 roku pierwszego edyktu emancypacyjnego obejmuj±cego Żydów pruskich mogła wybudować oddzielny cmentarz. Założono go na niewielkim wzgórzu poza miastem - przy ulicy Biskupskiej, zapewne już niedługo po 1812 roku, gdyż liczba Żydów w owym czasie była stosunkowo duża (w 1816 r. - 74 Żydów). Obszar cmentarza wynosił 0,22 hektara . W okresie hitlerowskim uległ on czę¶ciowej dewastacji, podobnie jak i synagoga , podpalona podczas "Nocy Kryształowej".

Koniec cmentarza był jednak o wiele bardziej smutny, tym bardziej, że dokonał się już w nowej i jak to powszechnie okre¶lano "lepszej" rzeczywisto¶ci. Dokładnie na przełomie 1975-1976 roku, wzgórze, na którym znajdowała się nekropolia zostało całkowicie zebrane w celu poszerzania tartaku i budowy parkingu.

We wspomnieniach mieszkańców nadal pozostaj± połamane macewy, które walały się przez dłuższy czas po okolicy i którymi wyłożono błotniste nabrzeże Małego Jezioraka od strony ulicy Mickiewicza. Ko¶ci pochowanych zostały wraz z ziemi± wrzucone do niewielkiego bagienka położonego zaraz za stadionem. Jeszcze do niedawna znajdowało się tam żużlowe boisko treningowe, obecnie odbywaj± się tam giełdy samochodowe oraz koncerty. Pochodz±cy z Iławy p. Feliks Rochowicz w li¶cie do naszej redakcji tak opisuje dewastację cmentarza: "Osobi¶cie pamiętam wzgórze z lewej strony (...). Na skraju skarpy wisiał rozlatuj±cy się stary poniemiecki domek, który zawalił się, kiedy spycharki DOMAR rozparcelowały całe wzgórze i wywiozły wraz z ko¶ćmi i ziemi± cmentarn± na restaurowany stary niemiecki stadion, dzi¶ IKS Jezioraka. Wiedzieli¶my, że tam na wzgórzu pomiędzy starodrzewem cmentarza były groby, które dało się zaobserwować od strony drogi, zmierzaj±cej w kierunku Wikielca, Karasia i Biskupca Pomorskiego. Nie wiedzieli¶my jednak, ze to cmentarz pożydowski. Byłem ¶wiadkiem już w latach 1975-78 wywozu ziemi cmentarnej ze skarpy pod obecne trybuny, na których zamontowano krzesełka. Widziałem, jak spycharka wysypywała ziemię wraz zachowanym szkieletem ludzkim. Dla mnie było to przerażaj±ce".

tekst & zdjęcie: Seweryn Szczepański
Bibliografia:
S. Szczepański, Cmentarze w Iławie na przestrzeni dziejów - zapomniany fragment pamięci lokalnej , [w:] Iławianie o historii miasta i okolic , pod red.: A. Błędowskiej i M. Czernego, Iława 2005.
S. Szczepański, Mieszkańcy Iławy na przestrzeni dziejów , [w:] Iława 1305-2005 , Iława 2005.