Cmentarz żydowski w Grybowie oznaczony jest numerem 130 i znajduje się na zalesionym wzgórzu około 1200 m na zachód do Rynku. Cmentarz ma powierzchnię 0,35 ha. Jego powstanie datowane jest na drug± połowę XVIII wieku, zachowane nagrobki - około 50 macew - wykonane z kamienia i pochodz± z XIX i XX w. Większo¶ć z nich uległa zniszczeniu, jednak do dzi¶ pozostało kilka zachowanych w dobrym stanie. Na niektórych widoczne s± inskrypcje w języku polskim i hebrajskim.

Stanisław Osika, autor ksi±żki pt. Sentymentalne spacery po międzywojennym Grybowie , wspomina, że kiedy z ko¶cioła parafialnego szedł kondukt żałobny, Żydzi zasłaniali okna swoich domów blaszanymi roletami. Zgodnie z zasadami judaizmu zmarli grzebani byli w dniu ¶mierci.

Nekropolia była miejscem pochówku zmarłych Żydów z okolicznych miejscowo¶ci. Wydzielona została kwatera wojskowa, gdzie pochowani s± żołnierze narodowo¶ci żydowskiej polegli w walkach I wojny ¶wiatowej (cmentarz 130 a). Wiosn± 1943 r. na terenie nekropolii zastrzelono 150 starych i niezdolnych do pracy Żydów z Nowego S±cza. W czasie okupacji cmentrz został zbezczeszczony przez żołnierzy niemieckich, którzy wykorzystali kamień z nagrobków do brukowania placu na terenie browaru w Siołkowej. Po zakończeniu wojny niektorzy okoliczni mieszkańcy użyli płyt nagrobnych jako materiału budowlanego.

Wojskowy cmentarz nr 130a w Grybowie zlokalizowany jest w zachodniej czę¶ci kirkutu. Przynależno¶ć armijna pochowanych żołnierzy nie jest ustalona - według niektórych Ľródeł byli to żołnierze austriaccy. Na wydzielonej kwaterze wojskowej pocz±tkowo znajdowało się siedem grobów pojedynczych, obecnie pozostały 4 macewy, z czego dwie zachowane w stanie dobrym, z niewidocznymi napisami. Macewy s± betonowe, prefabrykowane, typowe dla pochówków żydowskich - na dole umieszczono owalne tabliczki imienne, na górze wykuto gwiazdę Dawida. Nagrobki zaprojektował niemiecki architekt i inżynier Hans Mayr.

Drzewostan na cmentarzu jest młody, gdzieniegdzie starszy, dominuj± drzewa li¶ciaste, krzewy, bardzo rozwinięty jest podszyt i runo le¶ne, co znaczenie utrudnia dotarcie do zachowanych macew i inwentaryzację nagrobków. Nekropolia otoczona jest nowym stalowym ogrodzeniem o wysoko¶ci ok. 2-2,5 m. Wcze¶niej ogrodzenie stanowił głogowy żywopłot.

tekst: Aneta Pawłowska
zdjęcia: Andrzej Lichnerowicz