Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
GOWOROWO
 
Dział o cmentarzu
w Goworowie powstał
dzięki wsparciu udzielonemu przez
San Francisco Bay Area
Jewish Genealogical Society

Cmentarz gminy żydowskiej w Goworowie - przez obecnych mieszkańców potocznie nazywany "kierkutem" - znajduje się około 1 km na południowy wschód od centrum miejscowości, na wschód od wsi Wólka Brzezińska, pomiędzy drogą do Brzeźna i rzeką Orz, w bezpośrednim sąsiedztwie linii kolejowej. Lokalizację cmentarza zaznaczono na mapie okolic Różana, wydanej przez Wojskowy Instytut Geograficzny w 1935 roku.

Cmentarz zajmuje działkę geodezyjną nr 141504_2.0039.185, na planie trapezu, o powierzchni 15259 m kw. i przybliżonych wymiarach boków: 92 x 135 x 115 x 173 m.

Dokładna data założenia cmentarza nie jest znana. W 1781 r. jego istnienie zostało odnotowane w aktach wizytacji parafii goworowskiej: "Żydzi (...) niedaleko na Wólce Brzezińskiej mają swoją szkołę w domu prywatnym, do której z inszych wsi w święta swoje i inne czasy zgromadzać zwykli. Mają przy tym i miejsce do chowania się niedalekie od tejże Wólki, jakim by to miało być prawem wiedzieć nie mogę, zdaje mi się jednak, że to tylko się dzieje za konsensem dworu".

W 1851 r. cmentarz był wzmiankowany w piśmie Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych do Rządu Gubernialnego Płockiego: "[Żydzi] od lat kilkudziesięciu w osadzie Goworowo wybudowali Bóżnicę z domem dla duchownego - zaprowadzili Cmentarz Grzebalny i takowe własnym utrzymują kosztem".

Anonimowy autor wstępu do Księgi Pamięci Goworowa tak opisał cmentarz: "Cmentarz znajdował się około kilometra od miasteczka. Był dobrze utrzymany, z drzewami i zielenią, otoczony kamiennym murem. Wiele nagrobków było nieczytelnych - ze względu na ich wiek, imiona i daty zgonu zmarłych były nie do odczytania".

Z relacji mieszkańców wiadomo, że kondukty pogrzebowe docierały na cmentarz polną drogą, odchodzącą od drogi Goworowo-Grodzisk między dzisiejszymi posesjami w Wólce Brzezińskiej 33a i 34a. Przy wejściu na cmentarz znajdował się budynek, pełniący funkcję mieszkania dozorcy lub domu przedpogrzebowego. Ostatnim stróżem cmentarza był Polak o nazwisku Wiśniewski.

Cmentarz uległ częściowej dewastacji w okresie II wojny światowej. Jak podaje Jerzy Dziewirski w książce Goworowo i okolice, na polecenie niemieckich żandarmów macewy zostały użyte do utwardzania dróg oraz podjazdu do garażu na plebanii.

Proces niszczenia był kontynuowany także po wojnie. Niektórzy mieszkańcy wykorzystywali nagrobki do prac budowlanych. Podobno jeszcze niedawno hebrajskie inskrypcje można było dostrzec w fundamentach jednego z budynków przy rynku w Goworowie. W 1988 r. przynajmniej jeden nagrobek znajdował się w obrębie cmentarza.

Cmentarz został całkowicie ogołocony z macew. Wszelkie ślady grobów uległy zatarciu, teren użykowany jest jako łąka. Działka cmentarna stanowi własność prywatną, w planie zagospodarowania gminy przeznaczoną na uprawy polowe.

Granice cmentarza są czytelne dzięki otaczającemu cmentarz pasowi drzew i krzewów. Niewykluczone, że w gęstych zaroślach znajdują się pojedyncze nagrobki.

W 1988 r. wydobyto macewy z terenu plebanii i złożono je na podwórzu miejscowej biblioteki. Po kilku latach nagrobki przeniesiono do magazynu Urzędu Gminy.

W 1988 lub 1989 r. Wojciech Henrykowski wykonał zdjęcia odzyskanych macew. Fotografie zostały przekazane do Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie. Na podstawie powstałego w ten sposób materiału ikonograficznego, w 2015 r. autor niniejszego artykułu sporządził spis personaliów zmarłych.

Lp Imię: Imię ojca:
Data zgonu:
Informacje dodatkowe:
1 Jochewed Izrael ha-Kohen 25 nisan 5685 19.04.1925  
2 Szmuel Jehuda 24 cheszwan 5656 11.11.1895  
3 Mordechaj Izrael Dawid 26 tewet 5682 26.01.1922  
4 Hena Lea Cwi 3 tewet 5688 27.12.1927  
5 Rosil (?) Jehuda 22 tewet 5673 01.01.1913  
6 Ester Chana Chaim Dawid 29 tewet 5682 29.01.1922

mąż Izrael Sztajn

7 Chaim Nisan ha-Kohen 14 nisan 5660 13.04.1900 z Dobrzynia (?)
8 Jakow Mosze 4 ijar 5667 18.04.1907  
9 Awraham Cwi Jechiel Cwi (?) [...] tamuz 5670 [...]07/08.1910  
10 Chaja Efraim 1 nisan 5650 22.03.1890 nazwisko Rosen, mąż Josef
11 Ida Gitel Szabataj 23 tewet 5668 28.12.1907  
12 Nachman Izrael ha-Lewi 25 kislew 5682 26.12.1921  
13 Josef Mosze 2 szewat 5662 10.01.1902  
14 Rojza Beniamin 1 tewet 5662 11.12.1901  
15 Jakow Dow Jehuda 17 kislew 5685 14.12.1924  
16 Mordechaj Zerach Kalonimus 23 elul 5682 16.12.1922  
17 Sara Rachel        
18 Rachel Szalom 7 nisan 5667 22.03.1907  
19 Jakow Dawid Arie 18 nisan 5665 23.04.1925  
20 Awraham Josef Szlomo Zalman ha-Lewi 26 elul 5681 29.09.1921  
21 Brajna Jehuda 18 kislew 5671 19.12.1910  
22 Baruch Jehuda Josef 27 cheszwan 5672 18.12.1911  
23 Hinda Awraham Aba 21 adar I 5687 23.02.1927  
24     8 kislew 5687 14.11.1926 kobieta
25 Jehuda Fiszel Perec ha-Kohen     z Szerwina (?)
26 Ruchama Etka Meir     macewa podwójna
27 Chana Jakow Dow    
28 Sara Rojzel Awraham 2 [...] tewet 5667    
29 Chaja Sara Mosze 20 nisan 5652 17.04.1892  
30 Rebeka Szmuel 14 aw 5654 16.08.1894 nazwisko: Kreitman, mąż Mordechaj Josef
31 Gitel Awraham Icchak ha-Kohen 14 ijar 5661 03.05.1901 nazwisko: Frojerman, z Makowa, mąż: Icchak Meir, zm. w Goworowie
32 Mosze Dow Towje Jehuda ha-Lewi 27 nisan 5669 18.04.1909  
33 Jakow Dow Baruch [...] tewet 5669 12.1908/01.1909  
34 Jakow Ajzyk Jehuda Arie 18 nisan 5674 14.04.1914  
35 Ejdel Bracha        
36 Chaim Mosze ha-Kohen 8 tamuz 5670 15.07.1910  
37 Liba Mosze Dow ha-Lewi 21 nisan 5668 22.04.1908  
38 Rojza Eliezer 566[...]    
39 Ester Ciril Mosze 20 adar 5668 22.02.1908  
40 Rachel Alter 4 tiszri 5677 01.10.1916  
41 Cwi        
42 Chaim Matysjahu Jakow 8 siwan 5669 28.05.1909  
43 Blima Hena Mosze ha-Kohen 14 nisan 5671 12.04.1911  
44 Rachel Lea Mosze Dow      
45 Pesa Szmuel 18 tewet 5652 18.01.1892  
46   Symcha 5 aw 5696 24.07.1936  
47 Mosze Jakow Jehoszua Izrael Chaim 8 ijar 5673 15.05.1913  
48 Jakow S[...] Chaim      
49 Dow [...] Icchak Ajzyk 28 ijar 5673 04.06.1913  
50 Awraham Zew Josef (Zeriachu?) 9 siwan 5672 25.05.1912  
51 Szajna [...] [...] Zew [...] tewet [...]    
52 Zew Icchak Jakow 28 heszwan 5695 06.11.1934  
53 Szlomo Jehuda        
54 Gedalia Hilel Zew      
55 Ester Perel Josef 17 siwan 5679 15.06.1919  
56 Aron Josef Awraham Icchak 10 elul 5673 12.09.1913  
57 Gerszon Naftali      
58 Efraim        
59 [...] Fajga        
60 Jehuda Cwi 4 aw 5654 06.08.1894  
61 Jakow Szmuel 14 ijar 5662 21.05.1902  

Kilkadziesiąt macew nadal składowanych jest w magazynie Urzędu Gminy Goworowo. W 1997 r. wójt Gminy Goworowo próbował zainteresować sprawą Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w Polsce.

W 2001 r. Goworowo odwiedził Ygal Stav z Izraela. Po jego wizycie sprawa zachowanych macew stała się przedmiotem korespondencji pomiędzy biurem Naczelnego Rabina Polski Michaela Schudricha a Gminą Goworowo.

Cmentarz jest wpisany do gminnej ewidencji zabytków pod numerem GOW/GEZ-50.

Pożądane było oznakowanie cmentarza oraz budowa lapidarium.


tekst: K. Bielawski
Bibliografia:

Dziewirski J., Goworowo i okolice, Ostrołęka 2006.
Mironczuk J., Społeczność żydowska w okręgu bożniczym w Ostrołęce do okresu Powstania Styczniowego, "Zeszyty Naukowe OTN", nr 21, Ostrołęka 2007.
Grzybowski M. M., Katolickie kaplice dworskie oraz miejsca kultu innowierców na Mazowszu
w drugiej połowie XVIII wieku: materiały źródłowe z wizytacji kościelnych
, [w:] Studia Płockie, nr. 4, Płock 1986.
Goworowo, sefer zikaron, red. Burstin A., Kossovsky D., Tel Aviv 1966.

Powyższy tekst został udostępniony portalowi Wirtualny Sztetl.

Goworowo - cmentarz żydowski Goworowo - macewy z cmentarza żydowskiego Goworowo - macewy z cmentarza żydowskiego Goworowo - macewy z cmentarza żydowskiego
foto: Krzysztof Bielawski foto: Yigal Stav foto: Yigal Stav foto: Yigal Stav
Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach z Goworowa i ich cmentarzu.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętają ten cmentarz z okresu przed II wojną światową.
Teksty i zdjęcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas