Niewiele wiemy o historii Żydów w Golinie. The Encyclopedia of Jewish Life before and during the Holocaust pojawienie się Żydów w Golinie datuje na pocz±tek XVIII w. Za pomyłkę należy uznać zamieszczon± w internetowym serwisie JewishGen informację, że Żydzi mieszkali tu już od XIV wieku. W 1808 r. w mie¶cie żyło 227 wyznawców judaizmu, a piętna¶cie lat póĽniej powstała gmina wyznaniowa. W zwi±zku z nałożonymi w 1823 r. ograniczeniami osadnictwa żydowskiego, istotny rozwój tej społeczno¶ci nast±pił dopiero w drugiej połowie XIX wieku. Żydzi zajmowali się handlem i rzemiosłem, przyczyniaj±c się do rozwoju gospodarczego miejscowo¶ci. W spisie powszechnym w 1921 r. 695 golinian zadeklarowało pochodzenie żydowskie.

Po wybuchu II wojny ¶wiatowej Żydzi zostali poddani licznym represjom - zmuszono ich do pracy na rzecz III Rzeszy, skonfiskowano maj±tek. W dniach 17 - 18 lipca 1940 r. Żydzi z Goliny zostali deportowani do Zagórowa, GrodĽca i Rzgowa. Czę¶ć z nich kilka miesięcy póĽniej trafiła do gett w Izbicy, Józefowie i Krasnymstawie, a potem zgładzona. Pozostali golińscy Żydzi zostali rozstrzelani w lesie w pobliżu Kazimierza Biskupiego.

Cmentarz żydowski w Golinie został założony prawdopodobnie w pierwszej połowie XIX w., wraz z utworzeniem miejscowej gminy wyznaniowej. Cmentarz powstał we wschodniej czę¶ci miejscowo¶ci, na południe od drogi do Konina, obecnej ul. 1 Maja 52.

Historia cmentarza jak dot±d nie doczekała się szczegółowego udokumentowania. Obiekt został zniszczony w latach drugiej wojny ¶wiatowej, kiedy na jego terenie wzniesiono zabudowania. Proces dewastacji trwał także po wyzwoleniu. W archiwach Żydowskiego Instytutu Historycznego zachowały się dokumenty dotycz±ce profanacji cmentarza w 1948 r., kiedy robotnicy firmy Bacutil podczas prac kanalizacyjnych rozkopali groby, rozrzucaj±c wydobyte ko¶ci. W latach PRL na cmentarzu funkcjonował zakład utylizacji zwierz±t.

Wszelkie naziemne ¶lady cmentarza uległy zatarciu. Jak wynika z rozmów z pracownikami konińskiej delegatury Urzędu Ochrony Zabytków, zachował się jedynie budynek dawnej stróżówki. Prawdopodobnie w latach 80-tych na skraju cmentarza z inicjatywy Łucji Pawlickiej-Nowak z Muzeum w Koninie na skraju cmentarza ustawiono głaz z tablic± z napisem: "Cmentarz żydowski. Teren prawnie chroniony. Uszanuj miejsce spoczynku zmarłych".

W 2007 r. na terenie miasta znaleziono granitowy nagrobek, z inskrypcj± w języku hebrajskim o tre¶ci: "Tu pochowana kobieta pani Chawa córka pana Zeliga błogosławionej pamięci, zmarła i została pochowana w dniu [...] szewat [...]".

Wiosn± 2014 r. w opuszczonym budynku w Golinie przy ul. Mickewicza odnaleziono kolejnych 8 macew, wykorzystanych do budowy stropu piwnicy. Na podstawie dostarczonych fotografii udało się odczytać dane osobowe niektórych zmarłych: Mosze syn Icchaka Jehudy ( 24 siwan 5687 r. - 24 czerwca 1927 r.), Dawid Aharon syn Cwi Eliezera Stiller (zm. 6 kislew 5693 r. - 5 grudnia 1932 r.), Jenta córka Jehudy Lejba, żona Michela.

tekst: K. Bielawski