Inskrypcje na najstarszych płytach nagrobnych wykonane s± w rycie wypukłym, trudniejszym do zachowania, w języku tylko i wył±cznie hebrajskim. Pojawiaj± się tu rzadko spotykane symbole. Pierwszy z nich jest poł±czeniem dwóch motywów: pojedynczego lichtarza ze złaman± ¶wiec± powyżej złamania przechodz±c± w pień zakończony li¶ciast± koron±. Drugi to tzw. żydowska rozeta, symbol z czasów antycznych oznaczaj±cy Słońce, Boga i mesjanistyczn± nadzieję. Ten symbol jest także tłumaczony jako koncepcja astralnego bytu dusz po ¶mierci.

Najbardziej okazałym jest grobowiec rodziny Meyerów, zbudowany w formie wolnostoj±cej kaplicy wykonanej w stylu neoklasycyzmu, nawi±zuj±cy swoj± form± do oheli (hebr. namiot), stawianych wybitnym uczonym. Ciekawe, chociaż niestety mocno zniszczone, s± szpalery grobowców wtopionych w mury cmentarza. Form± nawi±zuj± do neostylów XIX wieku. Nagrobki przypominaj± portale albo portyki z kolumnami, półkolumnami lub pilastrami dĽwigaj±cymi belkowanie. Po¶rodku belkowania umiejscowione jest nazwisko rodziny.

W nekropolii zostali pochowani znakomici przedstawiciele rodziny Troplowitz: najstarszy, protoplasta rodu - Salomon (1760-1869), handlarz win węgierskich, ojciec Louis'a Troplowitz'a - budowniczego gliwickiej synagogi i Willi Caro oraz dziadek znanego aptekarza - dra Oskara Troplowitza - wynalazcy popularnej pasty do zębów i kremu "Nivea". Ostatni pochówek odbył się w lutym 1937 roku, pochowano wówczas Ernestinę Hahn. Ostatecznie cmentarz został zamknięty w 1953 roku.

Drugi, bardzo ważny cmentarz gliwicki został założony w latach 1902-03 przy ul. Poniatowskiego. Powodem jego powstania było zapełnienie najstarszego cmentarza i wzrastaj±ca ci±gle ilo¶ć wyznawców judaizmu. Nekropolia o powierzchni 1,7 ha została ogrodzona od ulicy ceglanym murem z dwiema dużymi bramami o kutych, żeliwnych kratach. Przy cmentarzu wybudowano w listopadzie 1903 roku okazały i imponuj±cy neogotycki dom przedpogrzebowy według projektu wiedeńskiego architekta Maxa Fleischera. Dom ten, zważywszy na straty zwi±zane z Holokaustem, stanowi wręcz bezcenny zabytek.

Budynek jest jednokondygnacyjny, wykonany z ozdobnej cegły klinkierowej. Bryła budynku jest trójdzielna i symetryczna. Elewacja ma długo¶ć 43 metrów. Cało¶ć została przekryta czterospadowym dachem. Czę¶ć ¶rodkow± tworzy duża hala dwukrotnie przewyższaj±ca boczne skrzydła. Wieńczy j± o¶miodzielne sklepienie krzyżowo-żebrowe. Na sklepieniu zachowały się fragmenty malowideł i ozdób. Górne partie sklepienia s± ozdobione freskiem przedstawiaj±cym gwiaĽdziste niebo. Na żebrach sklepienia widoczne s± resztki złotoczerwonych ornamentów ro¶linno-geometrycznych. W hali głównej, na ¶cianie wschodniej i zachodniej znajduj± się zachowane wysokie ostrołukowe okna z fragmentami witraży o motywach geometrycznych z trzema gwiazdami Dawida.

Układ kwater na cmentarzu jest dobrze zachowany. Do dnia dzisiejszego ocalało ponad 600 nagrobków, w tym przy¶cienne grobowce rodzinne o cechach stylistycznych historyzmu, secesji i modernizmu. Na cmentarzu spoczywa około 900 osób.

W modlitwie za zmarłych powtarza się pro¶ba: "niech dusza jego będzie zwi±zana w węzeł życia wiecznego". Taka formuła wyryta jest prawie na każdym nagrobku i stanowi zakończenie epitafium. Jest to parafraza słów Abigail błogosławi±cej Dawida (I Ks. Samuela 25,29). Oprócz gwiazdy Dawida zakończenie w postaci wyżej wymienionej parafrazy (skrót: TNCBH) jest czasem jedynym znakiem pochodzenia na grobach zasymilowanych Żydów.

Stałym elementem tekstów nagrobnych na obydwu cmentarzach jest data zgonu podana wg kalendarza żydowskiego, liczona od pocz±tku stworzenia ¶wiata i podana w skrócie, np. "zmarły 2 siwan 654 roku" oznacza, że został pochowany w maju 1894 roku.

Przez ¶rodek cmentarza biegnie główna aleja z wysokimi drzewami. Przy niej znajduje się pomnik wykonany z szarego granitu w formie sze¶cianu, ufundowany w 1932 roku przez Niemiecki Zwi±zek Żydowskich Żołnierzy Frontowych. Został po¶więcony 58 Żydom poległym w I wojnie ¶wiatowej. Na pomniku wyryto lakoniczny napis: "Unseren Kameraden"- Towarzyszom Broni. W czę¶ci południowo-wschodniej znajduj± się w.ółczesne nagrobki.

Cmentarz do dnia dzisiejszego pozostaje otwarty dla celów grzebalnych i jest jedn± z trzech czynnych żydowskich nekropolii w województwie ¶l±skim. Warto wspomnieć, że w 197 roku na cmentarzu tym spocz±ł jeden z gliwickich rabinów - dr filozofii Wilhelm Münz, autor czterech cennych ksi±żek o tematyce religijno-filozoficznej.

Obydwa zachowane do dzi¶ cmentarze stanowi± bezcenn± księgę pamięci o dziejach społeczno¶ci żydowskiej w Gliwicach, chociaż setki mogił zatarł czas, wandalizm i zwykłe ludzkie zaniedbanie. Cmentarz prowokuje do zastanowienia się nad życiem tych, którzy tutaj spoczęli, a wcze¶niej włożyli niemało trudu i starań w rozwój Gliwic. Ich odległa historia została utrwalona w kamieniu.

tekst: Dariusz Walerjański
informacje o historii Żydów w Gliwicach zredagował Artur Cyruk

Wiele informacji o społeczno¶ci gliwickich Żydów można znaleĽć na witrynie Pamięć. Żydzi w historii Gliwic
Zdjęcia cmentarza w Gliwicach znajdziesz też tutaj:
Kliknij tu, by obejrzeć zdjęcia z cmentarza w Gliwicach autorstwa Marii Bella i Małgorzaty Czarneckiej