Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
SULBINY k. GARWOLINA
Żydzi w Garwolinie mieszkali już w XVIII w., jednak największy rozwój osadnictwa żydowskiego nastąpił w XIX wieku. W 1827 roku w miejscowości żyło 141 wyznawców judaizmu; w 1861 roku - 656, a pod koniec XIX wieku liczba ta sięgnęła 2.182 osób. Podstawę utrzymania większości garwolińskich Żydów stanowiły handel i rzemiosło, niektórzy dorabiali się dzięki dostawom zaopatrzenia dla miejscowego garnizonu. W 1860 roku gmina żydowska w Garwolinie wzniosła okazałą synagogę, wyróżniającą się wysokimi oknami i dekoracyjną fasadą. Podobnie jak w innych miastach tego rejonu, w Garwolinie licznych zwolenników zyskiwały idee chasydyzmu. Miejscowi chasydzi pozostawali pod wpływem cadyków z Radzymina, a także dynastii z Aleksandrowa Łódzkiego i Góry Kalwarii. W Garwolinie działały też żydowskie organizacje społeczno-polityczne, między innymi ugrupowania syjonistyczne czy ortodoksyjna partia Agudat Israel. W spisie powszechnym przeprowadzonym w 1921 roku pochodzenie żydowskie zadeklarowało 2.424 mieszkańców Garwolina, co stanowiło 47,7% całej ludności miasta.
Żydzi z Garwolina

Kryzys okresu międzywojennego dotknął także Garwolin. Wielu miejscowych Żydów z trudem wiązało koniec z końcem, żyjąc dzięki pomocy materialnej udzielanej przez Joint. Trudne warunki ekonomiczne przyczyniały się do frustracji, a w konsekwencji do nasilenia się w Garwolinie nastrojów antysemickich.

W pierwszych dniach września 1939 roku Garwolin został zbombardowany przez Luftwaffe. Kilkudziesięciu Żydów zostało zabitych, wielu było rannych. Część z nich zbiegła do innych miejscowości, w złudnym poszukiwaniu bezpieczeństwa. W Żydowskim Instytucie Historycznym w Warszawie przechowywany jest rękopis autorstwa rabina Szymona Huberbanda, zatytułowany "Zagłada bóżnic, domów modlitwy i cmentarzy". Kilka zdań z tego opracowania poświęcono Garwolinowi: "Spalone zostało całe miasto, włącznie z domem modlitwy, ze wszystkimi zwojami Tory i hebrajskimi księgami. Dom modlitwy zbudowano prawie sto lat temu. W mieście nie było synagogi. Dom modlitwy posiadał bibliotekę ksiąg napisanych w języku hebrajskim, które zakupywano w ciągu stu lat jego istnienia i wśród których znajdowało się wiele cennych pozycji". Po zajęciu miasta przez Niemców, Żydzi zostali poddani narastającym represjom. W 1940 roku żydowscy mieszkańcy Garwolina zostali deportowani do gett w Parysowie i Żelechowie, skąd później trafili do obozów zagłady. Większości z nich nie dane było doczekać końca wojny.

Cmentarz gminy żydowskiej w Garwolinie - przez dzisiejszych mieszkańców zwany "kierkutem" - został założony w relatywnie dużym, bo czterokilometrowym oddaleniu od centrum miasta, we wsi Sulbiny. Dokładna data powstania nekropolii nie jest znana - był to z pewnością wiek dziewiętnasty. Według informacji opublikowanych na stronie internetowej Żydowskiego Instytytu Historycznego, najstarsza zachowana macewa pochodzi z 1863 roku. Można jednak przypuszczać, że cmentarz założono wcześniej.

Do nekropolii można dostać się mijając skrzyżowanie przy szpitalu i następnie skręcając do lasu w drugą gruntową drogę po lewej stronie. Cmentarz zlokalizowany jest około 60 metrów za dwiema skrytymi w lesie posesjami, po lewej stronie od drogi (kliknij tu, by pobrać plan z zaznaczonym usytuowaniem nekropolii - plik PDF, 160 KB ).

Podczas II wojny światowej naziści zdewastowali miejsce pochówku garwolińskich Żydów. Nagrobki wyrwano i wykorzystano do budowy basenu w Garwolinie. Kilkadziesiąt lat później w miejscu wspomnianego basenu wzniesiono osiedle mieszkaniowe.

Garwolin - archiwalne zdjęcie cmentarza żydowskiego
Szmul Laksman przy macewie na cmentarzu w Garwolinie (źródło: Księga Pamięci Garwolina)

W Księdze Pamięci Garwolina można odnaleźć archiwalne zdjęcie wykonane na tym cmentarzu, przedstawiające Szmula Laksmana przy jednym z grobów. Jak widać na zdjęciu, teren nekropolii nie był wówczas zalesiony, znajdowało się na nim wiele - zapewne piaskowcowych - nagrobków z polichromią.

Dziś na terenie nekropolii można odnaleźć ponad trzydzieści nagrobków, których część z pewnością nie uległa przemieszczeniu i znajduje się w miejscu właściwego pochówku. Przeważają macewy wykonane z prostych kamieni granitowych, występują także pojedyncze nagrobki z piaskowca, z wklęsłymi, prymitywnie wykutymi inskrypcjami w języku hebrajskim. Stan zachowania większości z nich nie pozwala na odczytanie napisów. Poniżej zamieszczamy tłumaczenie treści epitafium z jednej z macew: "Tu pochowana niewiasta poważana pani Ester [....] Rachela, córka naszego nauczyciela Jehudy Katza błogosławionej pamięci. Zmarła 8 siwan roku 634 według małej rachuby. Niech jej dusza zostanie włączona w wieniec życia wiecznego". (tłum. Anna Kulpa. 8 siwan 634 r. = 13 czerwca 1883 r.). Płaskorzeźby w zwieńczeniach nagrobków występują tylko na kilku kamieniach. Są to głównie świeczniki, symbol umieszczany na grobach żydowskich kobiet. W zachodniej części cmentarza widać dużą płytę, stanowiącą zabezpieczenie grobu. W kilku miejscach widoczne są zagłębienia, stanowiące zapewne rozkopane groby. Granice cmentarza są zatarte, nie ma jakichkolwiek śladów ogrodzenia. Północną granicę nekropolii w sposób naturalny wyznacza niewielki strumień. Teren cmentarza porasta las sosnowo-dębowy. Pożądane byłoby wykonanie oznakowania drogi wiodącej do nekropolii.

tekst & zdjęcia: K. Bielawski
Bibliografia: Encyclopedia of Jewish Life
before and during the Holocaust

Księgę Pamięci Garwolina znajdziesz tutaj

Garwolin - macewa na cmentarzu żydowskim cmentarz żydowski w Garwolinie nagrobek na cmentarzu żydowskim w Sulbinach kirkut w Garwolinie
nagrobek na cmentarzu żydowskim w Garwolinie Garwolin - macewa kirkut w Sulbinach macewa z Garwolina
Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach z Garwolina i ich nekropolii.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętają ten cmentarz z okresu przed II wojną światową.

Teksty i zdjęcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.

strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas