Dzierzgoń był jedn± najstarszych gmin żydowskich w Zachodnich Prusach. W 1772 roku w Dzierzgoniu mieszkały sto dwadzie¶cia cztery osoby wyznania mojżeszowego, w 1858 roku - już 318. Pocz±wszy od drugiej połowy XIX wieku liczba ludno¶ci pochodzenia żydowskiego systematycznie zmniejszała się - do 224 osób w 1885 roku. W 1913 r. w Dzierzgoniu odnotowano już tylko 77 Żydów. Gmina wyznaniowa utrzymywała wzniesion± w 1838 roku synagogę oraz cmentarz.

Po przejęciu władzy przez Hitlera, dzierzgońscy Żydzi dotkliwie odczuli nazistowskie represje. W wyniku bojkotu ich firmy zostały doprowadzone do bankructwa. W 1937 roku w miejscowo¶ci żyło nie więcej niż dwadzie¶cia osób pochodzenia żydowskiego. Ostatni Żydzi opu¶cili Dzierzgoń w 1938 roku.

Cmentarz żydowski w Dzierzgoniu zlokalizowany jest przy ul. Słonecznej. Nie znamy daty założenia tej nekropolii - prawdopodobnie nast±piło to w pierwszych dekadach dziewiętnastego wieku. Granice cmentarza s± czytelne dzięki zachowanemu niewysokiemu kamiennemu murowi ze zwieńczeniem z cegieł. Mimo zniszczeń widoczny jest rzędowy układ pochówków. Do dzi¶ na terenie nekropolii zachowało się kilkadziesi±t płyt nagrobnych oraz obmurowań grobów. Nagrobki posiadaj± epitafia wyryte w językach hebrajskim i niemieckim. Nieliczne zachowane płaskorzeĽbienia pomników przedstawiaj± motywy florystyczne oraz symbole charakterystyczne dla żydowskiej sztuki sepulkralnej, takie jak ręce w ge¶cie błogosławieństwa. Na jednej z kolumn zwraca uwagę subtelnie wyrzeĽbiona wić ro¶linna. Od 2007 r. cmentarzem opiekuj± się uczniowie z Zespołu Szkół im. Cypriana Kamila Norwida w Dzierzgoniu.

tekst: K. Bielawski