Żydzi w Dynowie chowali swych zmarłych na dwóch cmentarzach. Najstarszy z nich powstał prawdopodobnie w XVII w. lub na pocz±tku XVIII wieku na tzw. Zabramiu, przy obecnej ul. Piłsudskiego, na północ od skrzyżowania z ul. Wu¶ki. W 1841 r. pochowano na nim cadyka Cwi Elimelecha syna Pesacha, założyciela miejscowej dynastii chasydzkiej, ucznia m. in. Cwi Hirsza z Żydaczowa, Icchaka Horowica "Widz±cego" z Lublina i Magida z Kozienic. W kolejnych latach obok jego grobu spoczęli kontynuatorzy dynastii.

Cmentarz uległ zniszczeniu podczas drugiej wojny ¶wiatowej, a proces dewastacji kontynuowano także w latach póĽniejszych. W czasach PRL na cmentarzu urz±dzono plac zabaw.

W wyniku dewastacji do dzi¶ w obrębie nekropolii nie zachowały się jakiekolwiek oryginalne macewy. Pod koniec XX w. dzięki staraniom rabina Mendla Reichberga cmentarz został ogrodzony, zbudowano także dwa ohele. Pierwszy ohel chroni grób Jehoszuy syna Arie Lejba, zm. 15 marca 1814 r. ( 23 adar 5574 r.).

W drugim - położonym bliżej ogrodzenia - pochowani s±:
- cadyk Cwi Elimelech Szapira z Dynowa, syn Pesacha, zm. 11 stycznia 1841 r. (18 tewet 5601 r.), autor wielu ksi±g religijnych, m. in. Bnei Isachar, Derech Pikudecha, Dewarim Nechmadim,
- Chana Mindel córka Szmuela, żona Cwi Elimelecha Szapiry,
- Dawid Szapira syn Cwi Elimelecha, zm. 8 marca 1874 r. (19 adar 5634 r.), po ¶mierci ojca cadyk w Dynowie, autor dzieła Cema Dawid;
- Jeszaja Naftali Herc syn Dawida Szapiry, zm. 14 maja 1888 r. ( 4 siwan 5648 r.), od 1874 r. cadyk w Dynowie.

Przy murze od strony ¶cieżki w kierunku ul. Łaziennej znajduje się zbiorowy grób, w którym w dn. 30 sierpnia 2010 r. złożono szcz±tki 12 osób zamordowanych podczas drugiej wojny ¶wiatowej w Manasterzu i ekshumowanych z nieoznakowanej mogiły w miejscu kaĽni.

Klucze do bramy cmentarza i oheli przechowywane s± przy ul. Piłsudskiego 120, na wprost głównego wej¶cia (tel. 16 652 13 12). Dodatkowe klucze można otrzymać w Centrum Historii i Kultury Żydów Polskich przy ul. Łaziennej 70.

W zwi±zku z zapełnieniem starego cmentarza na Zabramiu, w drugiej połowie XIX w. gmina żydowska została zmuszona do zorganizowania kolejnego miejsca pochówku. Nowy cmentarz założono na wzgórzu położonym przy obecnej ul. Karolówka. W okresie drugiej wojny ¶wiatowej na cmentarzu nazi¶ci dokonywali egzekucji Żydów. Również też obiekt uległ poważnemu zniszczeniu. Obecnie na otoczonym betonowym murem cmentarzu znajduj± się pojedyncze macewy (m. in. nagrobek Józefa syna Cwi Elimelecha, zm. w 1932 r.) oraz powojenny pomnik na zbiorowej mogile ofiar Zagłady. Cmentarz otacza stary mur. Miejsca przechowywania klucza nie ustalono.

Wiele macew do dzi¶ znajduje się w różnych punktach miasta. Niedawno jeden z odnalezionych nagrobków zabezpieczono w Centrum Historii i Kultury Żydów Polskich. Poż±dane byłoby zaangażowanie władz miasta, lokalnych społeczników oraz duchowieństwa w działania na rzecz przeniesienia nagrobków na cmentarze żydowskie. Konieczne jest także cykliczne przeprowadzanie prac porz±dkowych i karczowania zaro¶li na obu cmentarzach.

tekst: K. Bielawski
Polecamy odwiedzenie stron:
Wirtualny Sztetl
Żydowski Dynów