Osadnicy żydowscy przybyli do Drobina prawdopodobnie w drugiej połowie XVII wieku lub na pocz±tku XVIII wieku. Wiemy, że już w 1757 roku istniała tu zorganizowana gmina żydowska. W połowie XIX wieku wzniesiono drewnian± synagogę. Podstaw± utrzymania ludno¶ci żydowskiej był handel oraz rzemiosło - wielu drobińskich Żydów trudniło się krawiectwem, piekarstwem, rzeĽnictwem i ku¶nierstwem. Czę¶ć z nich zajmowała się też gorzelnictwem i wyszynkiem, czego ¶ladem jest zapis w protokole wizytacji parafii katolickiej w Drobinie z końca XVIII wieku: "pijaństwo najwięcej panuje z okazji Żydów".

W 1808 roku w Drobinie mieszkało 1.607 osób pochodzenia żydowskiego, co stanowiło aż 93,6% całej populacji. W okresie póĽniejszym liczba ta uległa zmniejszeniu, jednak mimo to przez wiele lat wyznawcy judaizmu stanowili istotn± większo¶ć mieszkańców. Spis powszechny z 1921 roku odnotował 1.095 Żydów na ł±czn± liczbę 2.439 mieszkańców.

Druga wojna ¶wiatowa przyniosła zagładę drobińskim Żydom. Wkrótce po zajęciu miasta przez nazistów, wydano zakaz wstępu do sklepów i firm, znajduj±cych się w rękach Żydów. Ludno¶ć żydowska została poddana rozlicznym represjom. 11 wrze¶nia 1939 roku aresztowano czę¶ć mężczyzn i następnego dnia wywieziono ich do Sierpca. Po sze¶ciu dniach udało się im powrócić do miasta. Niemcy wielokrotnie urz±dzali pokazy poniżania Żydów, między innymi zmuszaj±c miejscowego rabina do zamiatania rynku. W ¶więto Jom Kipur, hitlerowcy wypędzili Żydów z synagogi i zgromadzili ich na rynku. Następnie nakazano im spalić księgi religijne i tańczyć wokół powstałego w ten sposób ogniska. Tradycyjnie nosz±cym się Żydom obcinano brody i pejsy. Było to preludium zagłady.

Wkrótce Żydzi zostali zmuszeni do niewolniczej pracy na rzecz okupanta. W marcu 1941 r. około sze¶ciuset Żydów deportowano do Piotrkowa Trybunalskiego. Pozostałych wywieziono do getta w Nowym Mie¶cie koło Płońska. Szacuje się, że Holocaust przeżyło zaledwie około 50 - 60 drobińskich Żydów. Po wojnie kilku z nich próbowało rozpocz±ć normalne życie w swym rodzinnym sztetl, jednak po zamordowaniu w sierpniu 1945 r. pięciu Żydów - w tym pochodz±cych z Drobina Rywki Salzmann i Meira Josefa Franka - w pobliskim Raci±żu, także i oni zdecydowali się na opuszczenie miasta.

Gmina żydowska w Drobinie posiadała dwa cmentarze żydowskie. Najstarszy z nich został założony w połowie XVIII wieku. Obie nekropolie zostały całkowicie zniszczone przez nazistów. Płyty nagrobne zostały wykorzystane przez Niemców do budowy dróg i chodników. Na miejscu starego cmentarza hitlerowcy urz±dzili plac ćwiczeń. W 1960 roku do Drobina przyjechał rabin Abraham D. Feffer. Seth J. Bookey w swym opracowaniu po¶więconym drobińskiemu sztetl, tak opisuje t± wizytę: "Był to jego pierwszy pobyt w mie¶cie od czasu jego urodzin w 1942 roku, kiedy to wraz z rodzin± i pozostałymi Żydami został wywieziony do obozu w Auschwitz. W Drobinie nie znalazł żadnych Żydów, nie było też synagogi. Cmentarze zostały zbezczeszczone. Na jednym znajdowało się boisko, na drugim, przy ul. Sierpeckiej stał magazyn spółdzielni rolniczej. Wszystkie pomniki usunięto i użyto do budowy chodników. Co biedny Abe mógł zrobić? Zatrzymał się po¶rodku cmentarza, odczytał psalm i odmówił kadisz. Ale jego dusza nie mogła się uspokoić. Pojechał do Warszawy i pomimo wielu trudno¶ci i wysiłków, ¶ci±gn±ł do Drobina rz±dow± komisję, która nakazała wydobycie nagrobków z ulic miasta i przewiezienia ich na teren cmentarza, gdzie zostały zakopane".

W miejscu cmentarza żydowskiego przy ul. Sierpeckiej znajduje się skromny pomnik, stylizowany na macewę. Wyryto na nim napis: "Miejsce to jest po¶więcone drobińskim Żydom, zmarłym i zamordowanym przez okupanta hitlerowskiego. Cze¶ć ich pamięci!"

Więcej informacji o historii Żydów w Drobinie znajdziesz na stronie:
"Detailed History of Drobin"

tekst: K. Bielawski