Cmentarz żydowski w Dębicy Jewish cemetery in Debica

Cmentarz żydowski w Dębicy (w języku jidysz - Dembitz) powstał prawdopodobnie na przełomie siedemnastego i osiemnastego wieku. Przez pewien czas chowano na nim nie tylko Żydów z Dębicy, lecz również z okolicznych miejscowo¶ci, m.in. z Pilzna. Cmentarz był ogrodzony murem z cegły i posiadał ozdobn± bramę, obok której stał drewniany dom przedpogrzebowy. Podczas II wojny ¶wiatowej nekropolia została zdewastowana przez Niemców: duż± czę¶ć macew wykorzystano jako materiał budowlany w mie¶cie i jego okolicach.

Po wojnie grupa dębickich Żydów przewiozła większo¶ć znalezionych nagrobków z powrotem na kirkut. W latach PRL mur wokół cmentarza rozebrano, a wiele macew skradziono b±dĽ zniszczono, przeznaczaj±c je na budulec. Cmentarz niszczał, a na czę¶ci jego terenu powstał plac zabaw dla dzieci. Do dzi¶ zachowało się około pięciuset, w większo¶ci mocno uszkodzonych, płyt nagrobnych, a z fragmentów strzaskanych macew zbudowano dwa lapidaria.

W 1983 roku, dzięki staraniom mieszkańców Dębicy, między innymi p. Izraela Goldberga i p. Ireneusza Sochy, cmentarz został ogrodzony. Przytoczmy tu fragment wypowiedzi p. Ireneusza Sochy: "W latach 1981-1993 mieszkałem w bloku, wybudowanym w bezpo¶rednim s±siedztwie cmentarza żydowskiego w Dębicy. Żyj±c tam, czułem się w jaki¶ sposób winny okropnego stanu tego miejsca (...). Kilkakrotnie pisałem alarmuj±ce listy do Zwi±zku Religijnego Wyznania Mojżeszowego w PRL. W latach osiemdziesi±tych napisałem również kilka artykułów do prasy lokalnej. Pisałem także skargi do lokalnych władz, które w końcu - dzięki nieustannym wysiłkom i naciskom p. Goldberga i ZRWM - zdecydowały się wybudować ogrodzenie". To pierwsze ogrodzenie z 1983 roku zostało zniszczone. W 1996 roku ze ¶rodków Fundacji Rodziny Nissenbaumów cmentarz został uporz±dkowany, ponownie ogrodzony i resakralizowany. Dębicki kirkut nie został dot±d objęty metodycznymi badaniami naukowymi, choć znajduj± się na nim bardzo ciekawe przykłady hebrajskiej epigrafiki nagrobnej oraz lokalnej roboty kamieniarskiej. Najstarszy znaleziony i zidentyfikowany nagrobek dębicki pochodzi z 1791 roku.