Cieszowa należy do najstarszych miejscowo¶ci gminy Koszęcin i zapewne do jednych z najstarszych na ziemi ¶l±skiej. Jest ona wymieniana w księgach ¦więtopietrza już w 1305 roku. Geneza nazwy tej miejscowo¶ci nie jest dokładnie znana. Pochodzi ona według ludowych podań - podobnie jak nazwy wielu okolicznych wiosek i miast, od krajobrazu, który "cieszył" (np. Koszęcin nazywany także w pewnym okresie historycznym Go¶ciencin - "go¶cinny", Lubliniec, Lubsza - od "lubienia" "tu mi się lubi"). Nazwa była także przypisywana rodzinie Cieszowskich, która nabyła wioskę na własno¶ć w 1586 roku, aby pozostawać tam do 1628 roku.

W Cieszowej co najmniej od XIV wieku zamieszkiwali Żydzi, którzy posiadali tu gminę i szkołę żydowsk±, wiekowy cmentarz żydowski i jedn± z najstarszych na ziemi ¶l±skiej drewnian± synagogę, zbudowan± w 1753 roku (albo wcze¶niej), a rozebran± w 1911 roku. Obok "bóżnicy" stał również do 1911 roku drewniany domek rabina, w którym mie¶ciła się także szkoła żydowska. Ostatnim rabinem, a zarazem nauczycielem był zmarły w 1871 roku Samuel Schloshof. W roku 1855 Cieszowa liczyła 476 mieszkańców, z tego 449 katolików, 18 żydów i 9 ewangelików. We wcze¶niejszych wiekach w Cieszowej zamieszkiwało co najmniej kilkadziesi±t, a czasem i około stu Żydów, którzy żyli w wielkiej zgodzie z katolick± większo¶ci±. Nie znamy dokładnej daty przybycia pierwszych Żydów do Cieszowej. Wiadomo jednak, na podstawie danych statystycznych wrocławskiego archiwum, dotycz±cych Żydów zamieszkuj±cych w Cieszowej, że w 1757 roku zapłacili oni 6 guldenów "podatku tolerancyjnego" ("Tolerazsteuer"). Zasiedlenie Cieszowej przez Żydów poczęło wzrastać pod rz±dami pruskimi, głównie za panowania Fryderyka Wielkiego, który wypędził wszystkich Żydów zamieszkuj±cych lewobrzeżne tereny Odry (za wyj±tkiem Brzegu i Głogowa). Mogli oni się jedynie osiedlać na Górnym ¦l±sku, w pobliżu granicy z Polsk±. Na przesiedlenie się "otrzymali od władz 10 dni czasu". Po tym terminie żaden Żyd nie mógł zamieszkiwać na zabronionym terenie . Paradoksem pruskich nakazów był fakt, że po pięciu latach od tego żydowskiego dramatu, przepędzano znowu wszystkich Żydów z Górnego ¦l±ska, zamieszkuj±cych na tzw. "płaskich terenach" z powrotem do miast. Tylko w czterech wioskach ¦l±ska zezwolono im na dalsze zamieszkiwanie na dotychczasowym terenie, w tym także w Cieszowej. Działo się tak jedynie ze względu na to, że znajdowały się tam stare żydowskie cmentarze. W XVIII wieku liczba żydowskich rodzin zamieszkuj±cych Cieszowę była najliczniejsza, a życie religijne i o¶wiatowe Żydów kwitło. W drugiej połowie XIX wieku, kiedy to Żydzi otrzymali prawa swobodniejszego osiedlania się w różnych miejscach, liczba ich populacji w Cieszowej stale i szybko się zmniejszała. W 1830 roku zamieszkiwało tam jeszcze 43 Żydów, w 1845 roku już tylko 28, w 1861 roku 18, a w 1894 pozostała tam tylko czwórka wyznawców judaizmu. Od 1905 roku w Cieszowej nie zamieszkiwali już Żydzi.

W licznych dokumentach archiwalnych ogromnej, katolickiej parafii w Sadowie - do której także przez wieki Cieszowa należała - nigdy nie wspomniano o religijnej nietolerancji. Aktem tolerancji była także poniek±d sprzedaż w drodze przetargu w 1908 roku synagogi i domku rabina, katolickiemu proboszczowi Karolowi Urbanowi z Sadowa.

Synagoga w Cieszowej

W pocz±tkach XX wieku ksi±dz Karol Urban, proboszcz parafii sadowskiej i wielki, dotychczas niedoceniony badacz i kronikarz ziemi lublinieckiej pisał w "Oberschlesische Heimat" (1909 r.) i w "Der Landbote - Lublinitzer Kreis-Kalender" zarówno o katolickim ko¶ciele ¶w. Marcina z 1751 roku, jak i o starym żydowskim cmentarzu i zabytkowej synagodze w Cieszowej.

Histori± Żydów w Cieszowej i wspaniałymi reliktami ich kultu religijnego w tej miejscowo¶ci, interesowali się liczni badacze m.in. Lutsch, doktor M.Grunwald, doktor Loewenthal i profesor M. Brann. Ten ostatni opisuje dzieje bytno¶ci Żydów w Cieszowej między innymi w "Geschichte der Juden in Oberschlesien" i w "Die juedischen Altertuemer in Cieschowa".

Ksi±dz Urban pisał o synagodze w Cieszowej w sposób następuj±cy: "Na skraju wioski, tuż przy drodze stoi żydowska synagoga. Jest to dużych rozmiarów drewniana budowla ze stromym, pokrytym gontami dachem. Od południowej strony poprzez kruchtę prowadzi droga do tego domu modlitwy. Od zachodniej strony prowadz± zewnętrzne schody na chór przeznaczony dla kobiet". Synagoga - według badaczy - pochodziła z pierwszej połowy XVIII wieku i była budowl± nieco starsz± od wybudowanego w 1751 roku drewnianego ko¶cioła katolickiego. Na podstawie różnych rozwi±zań architektonicznych przypuszcza się, że zarówno ko¶ciół katolicki jak i synagogę budował ten sam mistrz ciesielski, którego nazwiska nie udało się dotychczas ustalić. Synagoga służyła wiernym starego testamentu zamieszkuj±cym wschodni± czę¶ć powiatu lublinieckiego i tereny położone daleko na południe i wschód od Cieszowej". Obiekt był konstrukcji zrębowej, długi na 19 łokci i szeroki na 11 łokci. Ten dom kultu religijnego uchodził również za budowlę o szczególnym znaczeniu zabytkowym. Wnętrze synagogi było wspaniale urz±dzone i znajdowało się tam wiele zabytkowych reliktów kultowych i ozdobnych. Wspomina się np. mosiężne żyrandole z XVIII wieku i odlewy mosiężne z inicjałami Fryderyka Wielkiego. Na jednym z lichtarzy wygrawerowany był orzeł austriacki. W ozdobnej, drewnianej szafie przechowywany był jeszcze na pocz±tku XX wieku, bardzo stary stary, rulon pergaminowy. Urban wspomina także o znajduj±cych się we wnętrzu synagogi starych drewnianych macewach, z których jedna datowana była na połowę XVII wieku.

Profesor M. Brann opisuje w "Die juedischen Altertuemer von Cieschowa" zarówno historię, jak i walory zabytkowe żydowskiej synagogi i żydowskiego cmentarza w Cieszowej. Autor w szczególny sposób podkre¶la, że synagoga w Cieszowej zaliczana jest do najstarszych i najpiękniejszych na Górnym ¦l±sku żydowskich domów modlitwy. Brann badał w 1899 roku zabytki kultury żydowskiej w Cieszowej, aby sprawdzić w sposób naukowy - jak pisze - "¶wiadectwa dawnej kultury religijnej zawarte w drewnie, kamieniu i pergaminach". Profesor po wizytacji ubolewał, że te bezcenne skarby znajduj±ce się w cieszowskiej synagodze, mog± w krótkim czasie znaleĽć się poza gmin± żydowsk± i znikn±ć na zawsze. Niestety, przewidywania Branna sprawdziły się wkrótce. Zarówno dzieła sztuki jak i sama synagoga "zniknęły" z Cieszowej na zawsze w 1911 roku. Do snycerskich detali, które jeszcze przy rozbiórce synagogi w 1911 roku były czytelne, należał hebrajski napis na belce umieszczonej nad wej¶ciem do ¶wi±tyni, który w tłumaczeniu niemieckim brzmiał: "Wie Ehrfurcht gebietent ist dieser Ort; hier ist nichts anderes denn ein Gotteshaus, und hier ist die Pforte des Himmels". W języku polskim sens tego napisu winien brzmieć: "O, jak przejęte głębok± czci± jest to miejsce, tu nie ma niczego innego jak tylko Dom Boży i tu jest brama prowadz±ca do nieba" W synagodze znajdowała się także, założona w 1780 roku (w 5540 roku według kalendarza żydowskiego) "Księga Pamięci dla zmarłych" ("Gedenkbuch fuer Verstorbene"), oprawiona w czarn± skórę, z pięknymi napisami. Badacze cieszowskich zabytków kultury żydowskiej wspominaj± wiele dzieł sztuki sakralnej, znajduj±cych się jeszcze na przełomie XIX i XX wieku w synagodze. Szczególnie piękne i bezcenne były siedemnastowieczne "zawieszone na wschodniej ¶cianie ¶wi±tyni płótna z ręcznie napisanymi modlitwami". Jednak z pocz±tkiem XX wieku, ze względu na brak wiernych, wspaniała cieszowska synagoga chyliła się ku upadkowi. Liczne pisemne apele kierowane przez najwyższe władze do Żydów na całym ¶wiecie w celu ratowania cieszowskiej synagogi, pozostawały bez echa. Także zaproponowany przez Naczelnego Rabina z Wiednia, dr Grunwalda plan przeniesienia ¶wi±tyni do Drezna nie powiódł się w zwi±zku z bardzo wysokimi kosztami tego przedsięwzięcia. Z tego też względu ogłoszono przetarg na sprzedaż synagogi. Zakupił j± w drodze przetargu, w 1907 roku. katolicki proboszcz Sadowa ks. Karol Urban za 1.200 talarów. Umowa gwarantowała wówczas, że "nabywca będzie w dalszym ci±gu utrzymywał synagogę w niezmienionym stylu i udostępniał j±, w razie potrzeby wiernym wyznania mojżeszowego na nabożeństwa". W umowie wspomniano także, iż "klucz do ¶wi±tyni znajduj±cy się u miejscowego organisty, może być w każdej chwili udostępniony". Nowy wła¶ciciel przeprowadził w 1908 roku remont dachu zarówno ko¶cioła katolickiego jak i synagogi, za co otrzymał od władz żydowskich serdeczne podziękowanie, kończ±ce się słowami: "Zaprawdę wielki i pocieszaj±cy to fakt - documentum humanitatis - w tym trudnym czasie, który nas nawiedził". Ksi±dz Karol Urban ogłosił także swoim parafianom z ambony, że jest wła¶cicielem synagogi, co dawało pewno¶ć, że "nikt nie odważyłby się uszkodzić tych drewnianych budowli". Ksi±dz Urban zapewniał że "Ko¶ciół i synagoga zostały, przy użyciu wysokich kosztów wyremontowane, co zapewnia dalsze trwanie tych dwu starych ¶wiadków Uwielbienia Boga Starego i Nowego Testamentu". ("Kirche und Synagogę sind im Jahre 1908 mit gróseren Kostenaufwande renoviert worden, so das die weitere Erhaltung der beiden alten Zeugen der Gottesverehrung des alten und neuen Bundes gesichert ist"). Nie wiadomo zatem z jakich powodów i z jakiej przyczyny, kilka lat póĽniej - w roku 1911 - synagoga i dom rabina zostały rozebrane. Na zakończenie krótkiego rysu historycznego synagogi i domku rabina, warto także wspomnieć o drewnianym pomieszczeniu, w którym przechowywano wspaniały pogrzebowy karawan, sprzęt pogrzebowy i stare macewy, przeniesione z cmentarza, celem ochronienia ich od zniszczenia.

Cmentarz żydowski w Cieszowej

Z przebogatej, żydowskiej spu¶cizny architektonicznej małej Cieczowej pozostał do naszych czasów jedynie chyl±cy się ku upadkowi cmentarz. Ale, patrz±c historycznie na ogromne straty, które poniosła - szczególnie w XX wieku - żydowska kultura w Polsce i na ¶wiecie, to posiadamy i tak dużo. O żydowskich zabytkach w Cieszowej, w tym i o cmentarzu, pisali kiedy¶ najwybitniejsi znawcy kultury żydowskiej. Zachwycali się oni bogat± i wielowiekow± histori± zakodowan± w pięknie architektonicznym i krajobrazie. W 1908 roku Karol Urban pisał o cmentarzu m. in: "Oprócz synagogi i domu rabina, znajduje się w Cieszowej jeszcze jeden ¶wiadek kwitn±cego tu przez wieki życia żydowskiego. Jest nim oddalony od wioski o jeden kilometr żydowski cmentarz położony w polu na wzniesieniu i ogrodzony deskowanym płotem. Ten cmentarz jest daleko starszy od synagogi. Według tradycji liczy już sze¶ćset lat".