Cmentarz żydowski w Chrzanowie Jewish cemetery in Chrzanow

Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych

CHRZANÓW			English text
Cmentarz żydowski w Chrzanowie przy ulicy Borowcowej liczy ponad dwie¶cie lat, a jego powstanie datuje się na 1763 rok. Nekropolia składała się z dwóch czę¶ci, tzw. dużego i małego cmentarza. "Duży" przetrwał do naszych czasów, chociaż nie w cało¶ci. "Mały" znajdował się w miejscu, gdzie dzisiaj jest stacja benzynowa i fragment ulicy Podwale. Oba cmentarze można zobaczyć na planach Chrzanowa z 1842 r., 1843 r. i 1848 r. Jak wynika z pisma wystosowanego w 1961 roku przez Kongregację Krakowsk± Zwi±zku Religijnego Wyznania Mojżeszowego do Ministerstwa Gospodarki Komunalnej, cmentarz przetrwał czasy drugiej wojny ¶wiatowej w do¶ć dobrym stanie. Istotne zniszczenia zostały dokonane po wyzwoleniu, kiedy to - po przymusowym usunięciu przez władze miasta stróża mieszkaj±cego na terenie nekropolii - "zarówno budynek przycmentarny, jak i cmentarz stały się przedmiotem brutalnej dewastacji. Zerwano okna, drzwi, papę z dachu itd, co spowodowało niszczenie stropów i innych urz±dzeń. Na samym za¶ cmentarzu zniszczono i powalono większo¶ć pomników, mur cmentarny w wielu miejscach rozebrano. (....) Cmentarz (....) stał się siedliskiem różnych mętów społecznych, coraz bardziej go dewastuj±cych".

Na obszarze ok 1,6 hektara zachowało się około półtora tysi±ca nagrobków, z których najstarszy pochodzi z 15 listopada 1802 roku (20 Marcheszwan 5563). Dzięki wykonanym pracom inwentaryzacyjnym sporz±dzono spis nagrobków, dostępny na stronie internetowej www.gidonim.com.

jeden z oheli w Chrzanowie	macewa Mojżesza Halberstama	macewa Dawida Halberstama	macewa Józefa Elimelecha
Ważnym miejscem na cmentarzu s± dwa odnowione ohele, stanowi±ce do dzi¶ cel pielgrzymek Żydów z całego ¶wiata. W pierwszym z nich spoczywa zmarły w 1828 roku Salomon Buchner syn Mojżesza, wychowanek słynnego Samuela Szmelke z Nikolsburga (Mikulova), od 1796 roku cadyk w Chrzanowie. Drugi ohel skrywa szcz±tki rodziny miejscowych cadyków z dynastii Halberstamów: - zmarłego w 1894 roku Dawida Halberstama, syna Chaima Halberstama z Nowego S±cza, założyciela dynastii cadyków cadyków Chrzanowie. Na jego macewie wyryto te słowa: "Dawid we wszystkich przedsięwzięciach miał powodzenie, a Bóg był z nim. Korona Prawa. Jest on mistrzem, gaonem i naj¶więtszym w¶ród pozostałych z wielkiego zgromadzenia, potężny mocarz, Ksi±że Prawa i bogobojny, ¶wiatło wygnania, starzec ¶więty, pobożny i wybitny, m±ż boży, ¶więty i czysty" (Ľródło tłumaczenia: M. Wodziński "Groby cadyków w Polsce"), - zmarłego w 1902 r. Józefa Zeewa Halberstama syna Dawida , od 1894 r. cadyka w Chrzanowie. Również tu możemy przytoczyć tłumaczenie fragmentu epitafium: "Pan wielki w Prawie i bogobojno¶ci, pobożny i pokorny, ukryty w swej sprawiedliwo¶ci i cnotach. I wiedza w naszych rękach dzięki uczono¶ci jego. Pan, gaon ¶więty, przywódca wszystkich synów wygnania z S±cza (pamięć sprawiedliwego błogosławiona) mówił o nim, że w cnocie zgodno¶ci on jeden w pokoleniu" (Ľródło tłumaczenia: M. Wodziński "Groby cadyków w Polsce"), - Naftalego Halberstama syna Dawida (zm. w 1927 roku), kolejnego kontynuatora dynastii chrzanowskich cadyków, - zmarłego w 1915 roku Mojżesza syna Dawida Halberstama, o którym potomni na jego nagrobku napisali: "Pan wielkie ¶wiatło, pobożny i wybitny. Bogobojno¶ć jego skarbem. Skromny i pokorny, miłuj±cy sprawiedliwo¶ć i pobożno¶ć, czcigodne, ¶więte i chwalebne jego imię" (Ľródło tłumaczenia: M. Wodziński "Groby cadyków w Polsce"), - Józefa Elimelecha Halberstama syna Mojżesza, przewodnicz±cego s±du rabinackiego w Chrzanowie, który "zmarł w czysto¶ci o brzasku we wtorek 8 tewet roku 667 według krótkiego rachunku" (25 grudnia 1906 r.), - Barucha Halberstama syna Mojżesza, zmarłego w dniu 7 paĽdziernika 1916 roku

Na cmentarzu znajduje się też zbiorowa mogiła 37 osób, rozstrzelanych przez Niemców w 1939 roku. W miejscowym muzeum można uzyskać adres osoby przechowuj±cej klucze do bramy cmentarnej. tekst: Artur Cyruk, K. Bielawski zdjęcia: Barbara Krzanik, Małgorzata Płoszaj zdjęcie panoramiczne: Jacques Lahitte Więcej informacji o historii Żydów w Chrzanowie znajdziesz na stronie *Chrzanow; the Life and Destruction of a Jewish Shtetl. Krótkie filmy video, nakręcone na cmentarzu w Chrzanowie znajdziesz w serwisie Youtube: Film 1 Film 2 * Film 3 * Film 4**

MACEWY Z CMENTARZA ŻYDOWSKIEGO W CHRZANOWIE
Poniżej zamieszczamy tre¶ć inskrypcji z wybranych macew z cmentarza żydowskiego w Chrzanowie (tłumaczenie & zdjęcia: Renata Uszyńska).
	Tu pochowana kobieta czysta i nieskazitelna, cnotliwa i prawa. Pani Lea, córka szanowanego pana, mistrza Josefa Jozla, błogosławionej pamięci! Która odeszła do swej wieczno¶ci. Zmarła 6 dnia, 24 miesi±ca cheszwan roku 563 (19.11.1802) według małej rachuby. Niech jej dusza będzie zwi±zana w węzeł życia! 24 cheszwan 563 - 19.11.1802
	Tu pochowana kobieta poważana i cnotliwa. Pani Bajla, córka naszego nauczyciela, pana i naszego mistrza Gerszona, błogosławionej pamięci! Zmarła 3 dnia, 19 tewet roku 591 według małej rachuby. Niech jej dusza będzie zwi±zana w węzeł życia! 19 tewet 591 - 4.1.1831
	Tu pochowana kobieta poważana, cnotliwa i pobożna. W swoich przykazaniach była uważna. To jest ta pani Frajdel, błogosławionej pamięci! Córka szanowanego pana, mistrza Icchaka Jakowa, oby jego ¶wiatło ¶wieciło nadal! Zmarła w dobrej sławie 10 kislew 591. Niech jej dusza będzie zwi±zana w węzeł życia! 10 kislew 591 - 26.11.1830
	Tu pochowana kobieta poważana i cnotliwa w swoich czynach. Zajmowała się przykazaniami przez wszystkie dni. Sędziwa pani Kajla, córka biegłego i przenikliwego nauczyciela Chaima Segala, niech pamięć sprawiedliwego będzie błogosławiona!. Odeszła jej dusza w wigilię nowego miesi±ca tamuz roku 587 według małej rachuby. Niech jej dusza będzie zwi±zana w węzeł życia! wigilia nowego miesi±ca tamuz 587 - 25.6.1827
	Tu został pochowany m±ż prawy w hojno¶ci, który postępował drog± ludzi dobrych. Działał i handlował sumiennie. Jego dom był szeroko otwarty i jego stół dla wszystkich nakryty. To jest zmarły, szanowany Szraga Fejwel, syn zmarłego, szanowanego Szlomo, błogosławionej pamięci! Zmarł w dobrej sławie 6 dnia w wigilię ¶więtego szabatu 24 tewet 585 według małej rachuby. Niech jego dusza będzie zwi±zana w węzeł życia! 24 tewet 585 - 14.1.1825
	Tu pochowana kobieta poważana, droga i prawa. W przykazaniach "Chany" miała się na baczno¶ci. Czyniła dobro, a nie zło przez wszystkie dni jej życia. To jest cnotliwa pani Rachel córka pana Szlomo Zelmana, błogosławionej pamięci! Zmarła w dobrej sławie 2 dnia miesi±ca marcheszwan roku 587. według małej rachuby. Niech jej dusza będzie zwi±zana w węzeł życia! 2 marcheszwan 587 - 2.11.1826
	Nagrobek kobiety dzielnej. Chluba jej dzieci, bogobojna. I czyniła dobro przez wszystkie jej dni. Pani Sara, córka szanowanego pana, mistrza Cwi, błogosławionej pamięci! Zmarła w dobrej sławie dnia 24 elul roku 588. Niech jej dusza będzie zwi±zana w węzeł życia! 24 elul 588 - 3.9.1828
	Tu pochowana kobieta cnotliwa i pobożna w jej przykazaniach, była czysta w swoich czynach [...]. To jest ta pani Milka, błogosławionej pamięci! Córka naszego nauczyciela, pana i naszego mistrza Jehudy, błogosławionej pamięci! Zmarła w dobrej sławie 4 siwan 590). Niech jej dusza będzie zwi±zana w węzeł życia! 4 siwan 590 - 26.5.1830
	Tu pochowana kobieta poważana w swoich czynach. Była miła przez wszystkie swoje dni. Postępowała drog± prawo¶ci. Przykazania Boga zachowywała. To jest ta cnotliwa pani Mindel, córka zmarłego szanowanego pana Szymszona, błogosławionej pamięci! Zmarła w dobrej sławie 9 kislew roku 586 według małej rachuby. Niech jej dusza będzie zwi±zana w węzeł życia! 9 kislew 586 - 19.11.1825
	Tu pochowana kobieta poważana i przyzwoita w czynach dobrych, była miła. Cała godno¶ć królewskiej córki w jej wnętrzu. To jest ta cnotliwa pani Etil Chaja, córka szanowanego pana Icchaka Ajzyka, niech Miłosierny zachowa go i zbawi! Zmarła w dobrej sławie 5 tewet 586 według małej rachuby. Niech jej dusza będzie zwi±zana w węzeł życia! 5 tewet 586 - 15.12.1825
	Tu pochowana kobieta poważana i cnotliwa pani Rachel, córka zmarłego pana Szymszona, błogosławionej pamięci! Która zmarła i odeszła do ¶wiata w ¶więto¶ci i czysto¶ci. I zabrała się dnia 6 nisan w roku 587 według małej rachuby. 6 nisan 587 - 3.4.1827
	Tu pochowana kobieta poważana, droga i prawa. Cała godno¶ć córki królewskiej w jej wnętrzu. W swoich czynach była miła. To jest cnotliwa pani Mindel, córka zmarłego, szanowanego pana Dawida Segala, błogosławionej pamięci! Zmarła w dobrej sławie 12 marcheszwan roku587 według małej rachuby. Niech jej dusza będzie zwi±zana w węzeł życia! 12 marcheszwan 587 - 12.11.1826
	Tu pochowana kobieta poważana, była droga. W przykazaniach "Chany" była uważna. W swoich czynach dobrych była uprzejma. To jest ta cnotliwa pani Brajndel, córka zmarłego, szanowanego pana Jeszaji, błogosławionej pamięci! Zmarła w dobrej sławie 20 "pocieszyciela" aw w roku 588 według małej rachuby. Niech jej dusza będzie zwi±zana w węzeł życia! 20 "pocieszyciela" aw 588 - 31.7.1828
	Tu został pochowany m±ż zacny i prawy. Czynił też dobro w swoim życiu. I żył z trudu swych r±k, aż zabrano go do nieba. To jest nasz nauczyciel, pan Szlomo Zelman, syn naszego nauczyciela, pana Mosze, błogosławionej pamięci! Zmarł 27 aw roku 591 według małej rachuby. Niech jego dusza będzie zwi±zana w węzeł życia! 27 aw 591 - 6.8.1831
	Tu pochowana kobieta poważana, ta prawa. W przykazaniach "Chany" była uważna. Pani Chana, córka szanowanego pana Chaima, błogosławionej pamięci! Zmarła 7 aw roku 591 Niech jej dusza będzie zwi±zana w węzeł życia! 7 aw 591 - 17.7.1831
	Tu pochowana. Zwi±żcie lamentem i napełnijcie zmartwieniem swoje serca z powodu kobiety cnotliwej pani Tamar, córki pana Icchaka Icka. Zmarła w dobrej sławie 10 aw roku 591 według małej rachuby. Niech jej dusza będzie zwi±zana w węzeł życia! 10 aw roku 591 - 20.7.1831
	Tu został pochowany m±ż zacny i prawy w swoich czynach, sprawiedliwa jego droga i jego ¶cieżka. To jest ten uczony, nasz nauczyciel, pan Mordechaj, syn pana Jehudy Leiba, błogosławionej pamięci! Został pochowany w dobrej sławie 9 aw roku 591 według małej rachuby. Niech jego dusza będzie zwi±zana w węzeł życia! 9 aw roku 591 - 19.7.1831
	Tu został pochowany m±ż zacny i prawy. To jest dostojny, drogi i wywyższony, szanowany pan Jakow, syn pana Chaima, błogosławionej pamięci! Zmarł w dobrej sławie 16 aw 591 według małej rachuby. Niech jego dusza będzie zwi±zana w węzeł życia! 16 aw 591 - 26.7.1831
	Kliknij tu, by pobrać teksty inskrypcji w języku hebrajskim

Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach z Chrzanowa i ich nekropolii.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętaj± ten cmentarz z okresu przed II wojn± ¶wiatow±.

Teksty i zdjęcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl s± chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wył±cznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.