Pierwsi wyznawcy judaizmu zamieszkali w Chełmży (w języku niemieckim: Culmsee, Kulmsee) prawdopodobnie około 1772 roku, a istotny rozwój osadnictwa żydowskiego w tym mie¶cie przypadł na pierwsz± połowę XIX wieku. W 1885 roku w Chełmży żyło 664 Żydów. Zawirowania historii sprawiły, że na przełomie XIX i XX wieku liczba chełmżynian pochodzenia żydowskiego zmniejszyła się - w 1921 roku w Chełmży mieszkało już tylko 72 Żydów. Jesieni± 1939 roku ostatni chełmżyńscy Żydzi zostali deportowani przez nazistów na tereny Generalnej Guberni.

Cmentarz żydowski w Chełmży założono w 1792 roku na niewielkim wzniesieniu, przy obecnej ul. 3 Maja. Wiadomo, że jego teren był ogrodzony murem, przy wej¶ciu znajdował się dom przedpogrzebowy, w latach pierwszej wojny ¶wiatowej powierzchnia cmentarza wynosiła pół hektara. W 1939 roku nekropolię zdewastowali nazi¶ci. Po wyzwoleniu grunt cmentarny przej±ł skarb państwa. W 2004 r. działka ta została zwrócona Zwi±zkowi Gmin Wyznaniowych Żydowskich. Obecnie na terenie cmentarza nie ma żadnych nagrobków. Poż±dane byłoby wykonanie stosownej tablicy informacyjnej.

tekst: K. Bielawski
zdjęcie: Aleksander Schwarz