Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
BRZEZINY    

Pierwsi Żydzi przybyli do Brzezin (w języku jidysz: Brezin lub Brzezin) zapewne w pierwszej połowie XVI wieku. Wiadomo, że w 1550 roku w mieście istniała ulica zwana Żydowską. Obecność Żydów w Brzezinach przez kolejne dwieście lat nie jest najlepiej udokumentowana. Zachowały się wzmianki o pogromie z 1626 roku, kiedy to w wyniku posądzenia o mord rytualny zginęło pięciu Żydów. Encyclopaedia Judaica wspomina też o masakrze ludności wyznania mojżeszowego, jakiej w 1656 roku dopuścili się żołnierze hetmana Czarnieckiego.

Społeczność żydowska w Brzezinach stopniowo wzrastała liczebnie. Pod koniec XVIII wieku żyło tu około 250 wyznawców judaizmu, co stanowiło 24% wszystkich mieszkańców. W 1820 roku w mieście mieszkało 576 Żydów. Wkrótce liczba ludności wyznania mojżeszowego przerosła liczbę ludności katolickiej. W 1860 roku na 2.205 katolików i 658 luteran przypadało 2.244 żydów. Największy napływ ludności żydowskiej przypada na koniec XIX w. i początek XX wieku. Jak podaje Jerzy Kołodziej w swym opracowaniu "Dzieje ludności żydowskiej w Brzezinach od połowy XVI do połowy XX wieku", tylko w 1907 r. do miasta przybyło 850 osadników żydowskich. W 1912 roku w Brzezinach żyło 8.214 Żydów.

Pod koniec XIX wieku, dzięki zaangażowaniu Żydów przybyłych z Rosji, w Brzezinach zaczyna się rozwijać na masową skalę krawiectwo chałupnicze. Wkrótce miasto staje się największym w tej części Europy ośrodkiem krawieckim. Ponad trzy tysiące brzezinian pracowało w tej branży, a ich wyroby sprzedawano na terenie niemal całej Rosji. Prosperita w branży krawieckiej przełożyła się też na rozwój całego miasta - w tym okresie w Brzezinach wznosi się kilkadziesiąt kamienic. Pierwsza wojna światowa przerywa hossę, jednak do 1939 roku krawiectwo pozostanie źródłem utrzymania wielu mieszkańców.

W dniu wybuchu II wojny światowej w brzezińskim sztetl mieszkało około 6.850 Żydów. Po zajęciu miasta przez nazistów, skonfiskowano majątki ludności żydowskiej, a w lutym 1940 roku utworzono getto. Pochodzący z Brzezin Eliezer Zyskind, któremu udało się przetrwać Holocaust, tak mówi o tych dniach: "Nie wolno, nie wolno - nic Żydom nie było wolno. Nie mieliśmy żadnych praw". Po wojnie na kanwie wspomnień Eliezera Zyskinda, jego żona Sara napisała książkę "Światło w dolinie łez".

Tych, którym dane było przeżyć koszmar życia w getcie, deportowano do Łodzi oraz obozów w Oświęcimiu i Chełmnie nad Nerem. Większość z nich nie dożyła końca wojny.

Cmentarz żydowski w Brzezinach przy obecnej ul. Reymonta powstał prawdopodobnie w szesnastym wieku i był użytkowany do czasów Holocaustu. Cmentarz został poważnie zdewastowany przez nazistów. Żydzi, którzy po wojnie powrócili do Brzezin, na cmentarzu odnaleźli tylko jeden cały pomnik nagrobny.

Cmentarz żydowski w Brzezinach
Cmentarz żydowski w Brzezinach - zdjęcie wykonane po II wojnie światowej (źródło: Księga Pamięci Brzezin)

W czasach PRL na terenie nekropolii urządzono żwirownię. Przytoczmy tu fragment wypowiedzi, jakiej w 2006 roku przewodniczący łódzkiej gminy żydowskiej Symcha Keller udzielił reporterowi Wiadomości TVP: "Prawie wszystkie kości ludzkie razem z piachem wydobyto i wykorzystano do produkcji prefabrykatów budowlanych. Stoją dziś bloki, w ścianach których są przemielone kości ludzkie". Wiele macew zostało skradzionych i wykorzystanych do prac budowlanych, między innymi do wzmocnienia brzegów stawów rybackich. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku z inicjatywy potomków Związku Brzezinian w Izraelu, cmentarz uporządkowo i ogrodzono. Dzięki pomocy mieszkańców na teren nekropolii trafiło też kilka nagrobków, znajdujących się w różnych punktach miasta.

W dniu 18 maja 1990 roku przy ul. Berka Joselewicza odsłonięto tablicę pamiątkową ku czci ofiar Holocaustu. Napis na niej głosi: "Pamięci męczeństwa i zagłady 6.000 Żydów brzezińskich w latach 1939 - 1945". Związek Brzezinian w Izraelu ufundował także pomnik na terenie byłego obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem.

Warto też odwiedzić Muzeum Regionalne w Brzezinach - w jego kolekcji znajduje się zbiór judaików. Na podwórzu Muzeum zabezpieczono kilkadziesiąt odnalezionych macew.

tekst & zdjęcia: K. Bielawski
Więcej informacji o historii lokalnej społeczności żydowskiej
znajdziesz w Księdze Pamięci Brzezin

Komisja Współpracy z zagranicą Rady Miejskiej w Brzezinach poszukuje członków Związków Brzezinian w Izraelu oraz nawiąże współpracę z miastem z Izraela o podobnej wielkości (10-20.000 mieszkańców). Listy prosimy kierować na adres E-mailowy Redakcji strony internetowej Kirkuty.
cmentarz żydowski w Brzezinach - brama
cmentarz żydowski w Brzezinach - brama
cmentarz żydowski w Brzezinach - brama
cmentarz żydowski w Brzezinach - brama
cmentarz żydowski w Brzezinach - brama
cmentarz żydowski w Brzezinach - brama
cmentarz żydowski w Brzezinach - brama
cmentarz żydowski w Brzezinach - brama
cmentarz żydowski w Brzezinach - brama
cmentarz żydowski w Brzezinach - brama
cmentarz żydowski w Brzezinach - brama
cmentarz żydowski w Brzezinach - brama
Macewy w Muzeum Regionalnym w Brzezinach
macewy w Muzeum Regionalnym w Brzezinach
macewy w Muzeum Regionalnym w Brzezinach
macewy w Muzeum Regionalnym w Brzezinach
macewy w Muzeum Regionalnym w Brzezinach
Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach z Brzezin i ich nekropolii.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętają ten cmentarz z okresu przed II wojną światową.
Teksty i zdjęcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas