Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas

BRAŃSK

   

Pierwsze wzmianki na temat brańskich Żydów pochodz± z 1560 roku. Jest to zapis mówi±cy o tym, że Żydzi dzierżawi± w mie¶cie siedemna¶cie młynów. W 1613 roku pojawia się informacja o oberży¶cie Mosze i jego żonie o imieniu Cha. Żydzi w Brańsku zarz±dzali karczmami i młynami, trudnili się też handlem. Meandry historii, a głównie wojny ze Szwedami spowodowały, że Brańsk podupadł, a liczebno¶ć jego mieszkańców w ci±gu dwustu lat zmniejszyła się o 64%. Pod koniec XVIII wieku miasto zaczęło się ponownie rozwijać, zaczęli też przybywać do niego Żydzi. W owym czasie nie mogli się oni osiedlać w granicach miasta. Mieszkali w okolicznych wsiach, a do pracy dojeżdżali do Brańska. W 1807 roku Brańsk dostał się pod rz±dy Rosji, przeprowadzony w tym roku spis ludno¶ci odnotował 156 Żydów, stanowi±cych 12% wszystkich mieszkańców miasteczka. W 1812 roku Brańsk został doszczętnie spalony i zrównany z ziemi± przez cofaj±ce się z Rosji wojska napoleońskie. Miasto jednak zostało odbudowane. W 1821 roku odbyła się inauguracja pierwszej brańskiej synagogi, znanej pod nazw± Alter Bejt Midrasz (Stara Synagoga). W dziesięć lat póĽniej najbogatsi Żydzi Barańska ofiarowali pieni±dze na budowę nowej synagogi, Naje Bejt Midrasz, która stała się domem modlitwy dla miejskiej elity. PóĽniej stworzono nowe synagogi, z których jedna była przeznaczona dla krawców, za¶ inna dla ubogich. W XX wieku wzniesiono niewielki dom modlitwy dla chasydów.

W czasie II wojny ¶wiatowej Brańsk znalazł się pocz±tkowo pod okupacj± sowieck±. W połowie listopada 1939 roku wywieziono pierwszy transport na Syberię. W transporcie tym znalazło się 113 osób, w tym 94 Polaków, 14 Żydów i 5 Rosjan. Okupanci skonfiskowali większo¶ć maj±tku należ±cego do mieszkańców Brańska. W czasie okupacji niemieckiej w Brańsku utworzono getto, a wła¶ciwie dwa obszary z wydzielonym tak zwanym "małym gettem". Ł±cznie w obu tych dzielnicach przebywało około 2.400 osób, w tym Żydzi z okolicznych wsi. Oba getta poł±czono w 1942 roku. Brańscy Żydzi zostali zamordowani w Treblince 10 listopada 1942 roku. Czę¶ci Żydów z Brańska udało się przetrwać okupację hitlerowsk±, niektóre Ľródła podaj±, że było to około dwustu osób. Byli to Żydzi ukrywani przez chrze¶cijańskie rodziny - Brańsk był bowiem miastem trzech religii: judaizmu, katolicyzmu i prawosławia. Ocalała też czę¶ć Żydów walcz±cych w partyzantce.

Cmentarz żydowski w Brańsku założono w 1820 roku, podobno na miejscu, gdzie wcze¶niej kat wykonywał wyroki ¶mierci. Legenda głosi, że przez szereg dni po założeniu cmentarza i pochowaniu pierwszego zmarłego na cmentarzu spał obok grobu pewien człowiek - aż do czasu następnego pogrzebu. Według żydowskiego prawa zmarły bowiem nie może pozostawać sam (za E. Chffman -"Szteltl"). Obecnie bardzo trudno trafić na cmentarz w Brańsku. Cmentarz usytuowany jest poza miastem, obok skrzyżowania trzech dróg prowadz±cych do wsi Rudka, BrzeĽnica i Lubieszcze. Na teren nekropolii prowadzi jedynie w±ska ¶cieżka. Na cmentarzu, poza starymi grobami, znajduje się też zbiorowa mogiła trzech wymienionych z nazwiska Polaków i sze¶ćdziesięciu siedmiu bezimiennych Żydów. Po¶więcono im skromny pomnik. Zachowało się kilkadziesi±t macew, z czego tylko kilka stoi we wła¶ciwym miejscu. Pozostałe zostały odnalezione i przewiezione na cmentarz przez mieszkańców Brańska: Zbigniewa Romaniuka oraz Mieczysława Korzeniewskiego wraz z jego synami, Rafałem i Konradem. Na ocalałych stelach widać ich poprzednie zastosowanie - płyty często były wykorzystywane jako koła do żaren, ostrzałki do noży czy płyty chodnikowe.

Brańskim Żydom po¶więcona jest ksi±żka autorstwa Evy Hoffman pod tytułem "Sztetl". W 1996 roku polski dokumentalista Marian Marzyński nakręcił film dokumentalny pt: "Shtetl: A Journey Home". Tre¶ci± filmu jest sentymentalna podróż nowojorskiego Żyda Natana Kaplana do miejsc swego dzieciństwa - do Brańska. Kaplan spotyka na swojej drodze Zbigniewa Romaniuka, nauczyciela historii, który szuka ¶ladów brańskich Żydów i zbiera ostatnie pami±tki po nich, a także innych, przyjaznych ludzi.

tekst & zdjęcia: Artur Cyruk
Lokalizacja cmentarza: N52°44.017' E22°49.483
Więcej informacji o filmie "Shtetl" znajdziesz tutaj
Fragment filmu "Shtetl" znajdziesz w serwisie internetowum Youtube
Przeczytaj też tekst o historii Zbigniewa Romaniuka.

Poszukujemy wszelkich informacji o cmentarzu żydowskim w Brańsku.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętaj± t± nekropolię z okresu przed II wojn± ¶wiatow±.
Teksty i zdjęcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl s± chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wył±cznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas