Cmentarz żydowski w Bobowej został założony prawdopodobnie w XVIII w., na zboczu wzgórza położonego około 800 m na południe od Rynku, przy dzisiejszej ul. Wichrowej. Obecnie cmentarz zajmuje działkę geodezyjn± numer 120503 4.0001.1054 o nieregularnym kształcie i powierzchni 7435 m kw.

Cmentarz służył jako miejsce pochówku zmarłych z Bobowej oraz okolicznych miejscowo¶ci, podporz±dkowanych bobowskiemu kahałowi. W 1905 r. na cmentarzu odbył się pogrzeb cadyka Szlomo syna Meira Natana Halberstama. Jego osłonięty ohelem grób stał się celem pielgrzymek wielu pobożnych Żydów.

Podczas I wojny ¶wiatowej w obrębie cmentarza powstał Cmentarz Wojenny nr 385, na którym pochowano 7 żydowskich żołnierzy armii Austro-Węgier, poległych w latach 1914-1915: Salomna Gruenbauma, Hermana Majlecha Kleina, Bartalana Rozenberga, Markusa Chaima Fragnera, Sandora Gleichmana (Heichmana), Mosesa Scholla. Nazwisko siódmego żołnierza nie jest obecnie znane. Kwatera wojenna została urz±dzona przez Oddział Grobów Wojennych C. i K. Komendantury Wojskowej w Krakowie.

W latach drugiej wojny ¶wiatowej cmentarz stał się miejscem egzekucji, na jego terenie grzebano także osoby zamordowane w Bobowej i okolicach. Do jednej z egzekucji na cmentarzu doszło 5 stycznia 1942 r., Niemcy rozstrzelali wtedy grupę około 17 osób. Kolejnych 30 osób zabito 4 marca 1942 r. Na cmentarzu pochowano też 5 osób z najbliższego otoczenia bobowskiego cadyka, rozstrzelanych za stodoł± wójta Bobowej Kazimierza Długoszewskiego. Ciała ofiar grzebano w zbiorowych mogiłach.

Po zakończeniu działań wojennych opuszczony cmentarz niszczał. Na zbiorowym grobie ofiar niemieckich egzekucji wzniesiono pomnik. Staraniem Jechiela i Bejli Kurtz odbudowano ohel cadyka Halberstama. W 1988 r. Fundacja Rodziny Nissenbaumów przywróciła drogę dojazdow± do cmentarza, zlikwidowan± w latach powojennych. Cmentarz uporz±dkowano i ogrodzono stalowym płotem na betonowym cokole. Fundacja wystawiła także pomnik na zbiorowej mogile. Na stylizowanej na macewie pionowej płycie wyryto napis: "W tym miejscu w czasie II wojny ¶wiatowej zostali zamordowani przez hitlerowców mężczyĽni, kobiety, dzieci - obywatele polscy narodowo¶ci żydowskiej. Fundacja Rodziny Nissenbaumów. 1988". W ostatnich latach władze Bobowej zleciły wykonanie asfaltowej nawierzchni drogi prowadz±cej do cmentarza.

Według szacunkowych danych, do dzi¶ w obrębie cmentarza zachowało się nie mniej niż 200 macew. Jest to prawdopodobnie niewielki procent przedwojennej liczby nagrobków. W wyniku braku bież±cej konserwacji oraz oddziaływania czynników atmosferycznych, stan czę¶ci macew należy uznać za zły. Niektóre z nich s± przechylone i zagrożone upadkiem, na innych daje się zauważyć zaawansowany proces wietrzenia, rozwarstwiania i odpadania warstw kamienia.

Na prawo od wej¶cia znajduje się oznakowana, ogrodzona metalow± barierk± zbiorowa mogiła ofiar Zagłady.

Około 20-30 m naprzeciwko stoi odbudowany w 1945 r. ohel, w którym spoczywaj±:
- Szlomo syn Natana Meira Halberstam, zmarły w dn. 4 lipca 1905 r. (1 tamuz 5665 r.) cadyk, założyciel dynastii bobowskiej, wcze¶niej rabin w Bukowsku, O¶więcimiu, Nowym Wi¶niczu, wnuk Chaima Halberstama z Nowego S±cza i Eliezera z Dzikowa,
- Chaim Jakow syn Mosze Józefa Teitelbauma z Ujhely, dajan, rabin z Limanowej, m±ż Chai Szajndel - córki cadyka Szlomo Halberstama.

W s±siedztwie ohelu pochowano członków rodziny bobowskiego Rebbe, między innymi Bejlę córkę Eliezera Horowica i Chaji Horowic z Dzikowa, żonę Meira Natana, matkę Szlomo Halberstama.

W południowo-wschodnim narożniku cmentarza, w jego dolnej czę¶ci znajduje się kwatera żołnierzy poległych na froncie I wojny ¶wiatowej. Kwatera otoczona jest betonowym krawężnikiem, w jej obrębie znajduj± się macewy bez widocznych epitafiów.

Niezależnie od zniszczeń i braku znacznej czę¶ci macew, cmentarz można uznać za stosunkowo dobrze utrzymany. Okresowo prowadzone s± prace porz±dkowe, w kluczowych partiach cmentarza (wej¶cie, otoczenie ohelu, zbiorowej mogiły i kwatery żołnierskiej) wykaszana jest ro¶linno¶ć. Ogrodzenie wymaga ogólnej konserwacji i uzupełnienia wyłamanych przęseł. Poż±dane byłoby opracowanie profesjonalnej dokumentacji cmentarza, sporz±dzenie spisu nazwisk z zachowanych macew i publikacja listy na stronie internetowej, wykonanie specjalistycznej konserwacji macew zagrożonych destrukcj±.

Obiekt wpisany jest do rejestru zabytków województwa małopolskiego (decyzja 390/89 z 15.12.1989 r.).

Osoby zainteresowane wej¶ciem na cmentarz i do ohelu proszone s± o wcze¶niejszy kontakt telefoniczny z osobami udostępniaj±cymi klucze (tel. 18 351 51 03 lub 886 617 997).

tekst: Krzysztof Bielawski
Kliknij tu, by obejrzeć film video, nakręcony na tym cmentarzu
Panoramiczne zdjęcie cmentarza
Więcej zdjęć z cmentarza w Bobowej znajdziesz tutaj: