Kliknij, aby dodaæ stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieæ księga gości napisz do nas
BIA£YSTOK    

Pierwsze wzmianki na temat obecno¶ci ¯ydów w Bia³ymstoku pochodz± z lat 1658 - 1661 i s± to zapiski w pinkasie tykociñskim, czyli kronice zarz±du ¿ydowskiej gminy wyznaniowej - tzw. kaha³u - w Tykocinie. Pocz±tkowo w Bia³ymstoku bowiem nie by³o kaha³u, ¯ydzi bia³ostoccy nale¿eli do gminy tykociñskiej, która powsta³a w 1522 roku. W 1663 roku odnotowano ludno¶æ ¿ydowsk± w liczbie 75 kobiet i mê¿czyzn powy¿ej 14 lat. Pierwsza synagoga bia³ostocka powsta³a w 1693 roku, by³a to synagoga drewniana o nazwie: "Nomer tamid beth midrasz" - "wieczny p³omieñ ¶wiec", wokó³ której powsta³a pierwsza w Bia³ymstoku dzielnica ¿ydowska, w okolicach obecnej ulicy Suraskiej. W latach 1715-1718 wybudowano pierwsz± w mie¶cie synagogê murowan±, a w 1745 roku gmina ¿ydowska uzyska³a niezale¿no¶æ od Tykocina. Pod koniec XVIII wieku w¶ród oko³o czterech tysiêcy mieszkañców Bia³egostoku odnotowano 1788 ¯ydów, co stanowi³o oko³o 45% ca³ej ludno¶ci. W 1834 roku wybudowano drug± murowan± synagogê - "synagogê chóraln±", zwan± te¿ synagog± Zab³udowskich. Jednym z inicjatorów tej budowy by³ ojciec Ludwika Zamenhoffa. W 1863 roku powsta³ w mie¶cie pierwszy ¿ydowski szpital. W 1890 roku wybudowano trzeci± synagogê, o¶wietlon± ¶wiat³em elektrycznym, otrzyma³a ona nazwê "Piaskower bejt midrasz". Obecnie w synagodze mie¶ci siê siedziba firmy "Wersal Podlaski". W 1906 roku armia carska sprowokowa³a w mie¶cie zaj¶cia anty¿ydowskie, w rezultacie których zginê³o stu dziesiêciu ¯ydów. Wydarzenia te upamiêtnia obelisk znajduj±cy siê na cmentarzu przy ulicy Wschodniej. W 1912 roku ¯ydzi stanowi± w Bia³ymstoku 75% wszystkich mieszkañców, a miasto nazywane jest "Jerozolim± pó³nocy". W 1913 roku powstaje teatr ¿ydowski. W czasie okupacji w bia³ostockim getcie wybuch³o powstanie, krwawo st³umione przez hitlerowców, wiêkszo¶æ ¿ydowskich mieszkañców Bia³egostoku zostaje zamordowana w obozie zag³ady w Treblince. W mie¶cie pozosta³o stosunkowo du¿o zabytków kultury materialnej po bia³ostockich ¿ydach, szybki rozwój miasta w ostatnim czasie powoduje jednak, ¿e zmieniaj± one swój pierwotny wygl±d.

Jednym z najbardziej znanych bia³ostockich ¯ydów by³ bez w±tpienia Ludwik Zamenhoff. Urodzi³ siê w 1859 roku w zamo¿nej rodzinie nauczyciela jêzyków obcych. Od 1887 r. pocz±³ publikowaæ podrêczniki stworzonej przez siebie mowy - jêzyka esperanto, opieraj±cej siê na dwóch tysi±cach "pierwiastków", zaczerpniêtych z jêzyków romañskich, germañskich i s³owiañskich. Zamenhoff wyda³ podstawowe dzie³o "Jêzyk miêdzynarodowy, gramatykê i s³ownik". Sztuczny jêzyk - esperanto - okaza³ siê ³atwy w nauce i pisowni. Inn± znan± postaci± by³ Icchak Malmed, który zapocz±tkowa³ powstanie w getcie bia³ostockim. Jego imieniem nazwano jedn± z ulic w centrum miasta.

W Bia³ymstoku istnia³y cztery cmentarze ¿ydowskie. Stary cmentarz, za³o¿ony w 1760 roku przy ulicy Sosnowej zosta³ zniszczony ca³kowicie i do dzi¶ zachowa³ siê tam tylko jeden nagrobek. We wrze¶niu 2007 roku kamieñ ten zosta³ przeniesiony na teren nekropolii przy ul. Wschodniej.

Bia³ystok - cmentarz ¿ydowski przy ul. Bema Bia³ystok - cmentarz ¿ydowski przy ul. Bema Bia³ystok - cmentarz ¿ydowski przy ul. Bema Bia³ystok - cmentarz ¿ydowski przy ul. Bema
Cmentarz przy ul. Bema (zdjêcia: Andrzej K³opotowski - www.kierunekwschod.blox.pl)
W 1830 roku za³o¿ono nowy cmentarz ¿ydowski, zlokalizowany przy obecnej ulicy Bema. Nekropolia ta zosta³a zniszczona po II wojnie ¶wiatowej, pó¼niej w jej miejscu wzniesiono budynek ZUS. W 2009 r. cmentarz upamiêtniono, tworz±c w tym miejscu skwer z ¿ywop³otem zasadzonym na planie Gwiazdy Dawida.
Cmentarz ¿ydowski przy ul. ¯abiej (zdjêcia: Artur Cyruk)

Na terenie bia³ostockiego getta za³o¿ono cmentarz, który pos³u¿y³ potem równie¿ jako zbiorowa mogi³a dla powstañców getta. W czasie okupacji, do wybuchu powstania w getcie, odbywa³y siê tutaj regularne pochówki. Cmentarz usytuowany jest przy ulicy ¯abiej. W chwili obecnej jest to skwerek, na ¶rodku którego usytuowano obelisk upamiêtniaj±cy bohaterów getta. W 1971 cmentarz zlikwidowano, cia³a ekshumowano i z³o¿ono w zbiorowej mogile - miejsce to ogrodzono kamiennym murkiem i ustawiono tablicê pami±tkow±.

Bia³ystok - brama cmentarza ¿ydowskiego Bia³ystok - ohel pomnik ofiar pogromu kamieñ nagrobny z Gwiazd± Dawida
Cmentarz ¿ydowski przy ul. Wschodniej (zdjêcia: Artur Cyruk)

Najwiêkszy cmentarz ¿ydowski w Bia³ymstoku zosta³ za³o¿ony oko³o 1890 roku i znajduje siê przy ulicy Wschodniej, na pó³nocy miasta. Cmentarz w zauwa¿alny sposób dzieli siê na kilka czê¶ci. W czê¶ci najbli¿ej dawnego g³ównego wej¶cia zachowa³o siê stosunkowo du¿o macew. S± to, s±dz±c z wykorzystanego materia³u i ornamentyki, groby znamienitych mieszczan. Dalsz± czê¶æ cmentarza zajmuj± skromne, jednolicie wygl±daj±ce nagrobki, trzecia czê¶æ to teren zaniedbany, w czê¶ci bez nagrobków. Na terenie nekropolii o powierzchni oko³o 12 hektarów zachowa³o siê kilka tysiêcy nagrobków, w du¿ej liczbie o bogatej i interesuj±cej ornamentyce. Przewa¿aj± nagrobki z napisami w jêzyku hebrajskim, s± równie¿ napisy polskie, jidysz, niemieckie i rosyjskie. W centralnej czê¶ci cmentarza znajduje siê ohel zmar³ego w 1919 roku rabina Chaima Herza Halperna oraz pomnik upamiêtniaj±cy ofiary pogromu w 1906 roku. Czê¶æ cmentarza jest oczyszczona, czê¶æ porastaj± drzewa i krzaki.

tekst: Artur Cyruk
Wiele informacji o spo³eczno¶ci ¿ydowskiej w Bia³ymstoku znajdziesz na stronach:
WE REMEMBER JEWISH BIALYSTOK
* Ksiêga Pamiêci Bia³egostoku
Szlak Dziedzictwa ¯ydowskiego w Bia³ymstoku
Kliknij tu, by zobaczyæ macewy w murze przy ratuszu w Bia³ymstoku

Teksty i zdjêcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl s± chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materia³ów mo¿liwe wy³±cznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji
Cmentarz ¿ydowski w Bia³ymstoku w obiektywie Marka Micha³owskiego
Cmentarz ¿ydowski w Bia³ymstoku w obiektywie Marka Micha³owskiego
Cmentarz ¿ydowski w Bia³ymstoku w obiektywie Marka Micha³owskiego
Cmentarz ¿ydowski w Bia³ymstoku w obiektywie Marka Micha³owskiego
Cmentarz ¿ydowski w Bia³ymstoku w obiektywie Marka Micha³owskiego
Cmentarz ¿ydowski w Bia³ymstoku w obiektywie Andrzeja 'Req' Berêsewicza
strona główna cmentarze warto wiedzieæ księga gości napisz do nas