Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
BIAŁA
 
English text
Naokoło ¶mierć i zagłada, masz mur z prawej i lewej,
Czy zniesie to twoje serce? ?
¦wiat to szalej±ce morze, pełne głębin,
a czas to kruchy most rozpostarty nad nim.
Szeroko¶ć mostu na łokieć człowieczeństwa.
Zaiste człowiek jest rzecz±, o której mówi się: "Patrz, to co¶ nowego"
inskrypcja na jednej z macew na cmentarzu w Białej
Pocz±tek obecno¶ci ludno¶ci żydowskiej w miejscowo¶ci Biała koło Prudnika datowana jest na koniec XIV wieku, choć pierwsza wzmianka o niej pochodzi dopiero z 1543 r. W okresie tym w mie¶cie mieszkało dziewięć rodzin żydowskich. Z czasem ich liczba stopniowo rosła; wpierw nast±pił napływ osadników wyznania mozaistycznego z terenu ¦l±ska, a w póĽniejszym okresie - połowa XVII w. - z terenu Polski przybyli Żydzi uciekaj±cy przed wojskami szwedzkimi. Wzrost liczby osadników żydowskich w Białej tłumaczy fakt, iż obok Głogowa była to jedyna miejscowo¶ć na ¦l±sku, w której Żydzi byli tolerowani i mogli tam mieszkać. Stosowny dekret cesarski dla Żydów z Białej został wydany 13 kwietnia 1601 r. Z pocz±tku Żydzi osiedlali się na przedmie¶ciach Białej od strony Nysy. Dopiero w następnych latach czę¶ć z nich przeprowadziła się do zakupionych w ¶ródmie¶ciu domów. Trudnili się drobnym handlem w mie¶cie i na jarmarkach oraz handlem obwoĽnym. Pierwsza gmina żydowska w Białej mogła powstać już około 1562 r., lecz dokumenty potwierdzaj± dopiero datę 1600 r. Nie istniej± niestety archiwalia mówi±ce, czy w tym czasie bialscy Żydzi posiadali swoj± ¶wi±tynię. Drewniana synagoga została wybudowana najprawdopodobniej dopiero pod koniec XVII w.

W 1724 r. Biał± zamieszkiwało już 600 Żydów - stanowili oni 30% mieszkańców tego miasta. Ich liczba systematycznie rosła i wyniosła tysi±c osób w 1742 r., 1061 w 1782 r. (Biał± zamieszkiwało w tymże roku 961 chrze¶cijan), a w roku 1812 osi±gnęła punkt kulminacyjny - tysi±c dziewięćdziesi±t sze¶ć osób. W mie¶cie działała szkoła żydowska oraz Bractwo Pogrzebowe. Żydzi z Białej w dalszym ci±gu zajmowali się handlem, ale z czasem na coraz to większ± skalę. We Wrocławiu sprzedawali jedwab, ręcznej roboty koronki, wełnę ¶l±sk±, wosk, miód. Dzięki swej mobilno¶ci byli znani również w mniejszych ¶l±skich miejscowo¶ciach jak Jawor, Nysa czy ¦widnica, a także w Jarosławiu i Krakowie. Rozwój gospodarczy bialskich Żydów poci±gn±ł za sob± nakładanie na nich coraz to większych podatków, których niekiedy nie byli w stanie ui¶cić.

Wzrost liczby bialskich Żydów wymusił na tamtejszej gminie mozaistycznej podjęcie planu budowy nowego domu modlitwy. Strawienie przez wielki pożar drewnianej synagogi w dniu 22 kwietnia 1769 r. tylko przyspieszyło realizację tego projektu. Nowa murowana synagoga została otwarta w 1774 r. Wybudowano j± w stylu barokowym, miała ¶ciany w kolorze niebieskim ze złotymi motywami, a w swych wnętrzach mie¶ciła specjaln± komnatę, w której przez wiele lat zgromadzono wielki skarb - naczynia kultowe z metali szlachetnych i nieszlachetnych. W ¶wi±tyni było dwie¶cie pięćdziesi±t do trzysta miejsc siedz±cych na parterze oraz sto na balkonie.

Od 1812 r. liczba Żydów w Białej systematycznie malała - w połowie XIX wieku spadła do pięciuset osób, w 1910 r. dwadzie¶cia, a w 1926 r. - dziewięć. Mimo tego Biała zawsze była postrzegana jako punkt oparcia Żydów na Górnym ¦l±sku. Dlatego Żydzi nazwali to miasto "Makom Cadik", czyli "miasto sprawiedliwych".

Rozkazem rz±dowym z dnia 15 sierpnia 1914 r. gmina żydowska w Białej została rozwi±zana. Wszystkie kosztowno¶ci z synagogi zostały przekazane do Prudnika, a pozostali w Białej Żydzi przeszli pod opiekę prudnickiej gminy.

Archiwalne zdjęcie cmentarza żydowskiego w Białej Archiwalne zdjęcie cmentarza żydowskiego w Białej
Cmentarz żydowski w Białej.
Reprodukcje z publikacji: "Oberschlesien im Bild" z 1926 roku (nr 17
) oraz "Geschichte der Stadt Zuelz"

Nie można jednoznacznie stwierdzić, czy w Białej istniał jeden czy też dwa cmentarze żydowskie. Istniej± podejrzenia, iż na pocz±tku XVI w. na północ od murów miejskich - na tzw. Przedmie¶ciu Nyskim - znajdował się pierwszy kirkut. Nie ma jednakże na to dowodów. Zachowany natomiast do dnia dzisiejszego kirkut na wzgórzu zwanym Kopcem (po niemiecku Schwedenschanze), powstał nie póĽniej niż w 1621 r. Z tego też roku pochodzi najstarsza zachowana macewa. Jest to największa i najstarsza nekropolia żydowska w województwie opolskim.

Nekropolia Na Kopcu ma powierzchnię około 0,54 ha i kształt nieregularnego czworoboku o maksymalnej długo¶ci 188 m. Umiejscowiona jest na zachodnim stoku wzgórza, stromo opadaj±cym ku ł±ce nad rzek± Biał±. Teren cmentarza był kilkukrotnie powiększany poprzez dokupowanie kolejnych parcel ziemi. Aż do 1914 r. kirkut był własno¶ci± gminy w Białej. W tymże roku wraz z pozostałymi obiektami bialskiej gminy został przekazany pod opiekę kahału w Prudniku, a 23 lutego 1943 r. pieczę nad nim przejęło Zrzeszenie Żydów w Niemczech.

cmentarz żydowski w Białej cmentarz żydowski w Białej Biała - cmentarz żydowski kirkut w Białej
foto: Stoik foto: Stoik foto: Stoik foto: Stoik
macewa macewa zniszczony nagrobek
foto: Stoik foto: Stoik foto: Stoik foto: Stoik
zwieńczenie macewy macewa w Białej zwieńczenia macewy Biała - płyta nagrobna
foto: Stoik foto: Stoik foto: Stoik foto: Stoik

Z liczby około trzech tysięcy pochówków ocalało niespełna dziewięćset nagrobków. Najstarsza zachowana stela pochodzi z grobu Estery, córki Symchy, zmarłej w roku 5382, tj. 1621/1622. Jest ona wykonana z piaskowca i została odnaleziona przez Jana Woronczaka w korycie rzeki Białej. Inskrypcja na nagrobku głosi: "Tu pochowana skromna i pobożna niewiasta dzielna, pani Estera, córka naszego nauczyciela pana Symchy (sprawiedliwego błogosławionej pamięci), roku 382 (według małego rachunku)."

Ostatni pogrzeb na cmentarzu żydowskim w Białej Prudnickiej miał miejsce w 1938 roku.

Od połowy XVII w. aż do pierwszych lat po drugiej wojnie ¶wiatowej cmentarz był otoczony drewnianym płotem opartym na murowanych słupkach. Do dzi¶ zachowało się kilka słupków. Istniej± ponadto fundamenty domu przedpogrzebowego, trochę gruzu po wybudowanym w 1826 r. domu grabarza oraz mocno zniszczona brama główna.

W 2002 roku cmentarz został uporz±dkowany przez młodzież, działaj±c± w ramach programu "Antyschematy".

macewa macewa macewa macewa
Macewa Estery
córki Symchy ,
zm. 1621/1622 r.
foto: Łukasz Wylęgała
Macewa Naftalego Herca syna Abrahama,
zm. 13.05.1711 r.
foto: Łukasz Wylęgała
Macewa Arie Judy Lejba
syna Elchanana,
zm. 25.02.1707 r.
foto: Łukasz Wylęgała
Macewa Mosze syna Izaaka i Jitele córki Mosze Rajna
zm. 02. i 05.01.1732 r.
foto: Łukasz Wylęgała

Miasto Biała Prudnicka leży w południowej czę¶ci woj. opolskiego. Aby dotrzeć na cmentarz żydowski, należy tuż przy wyjeĽdzie z miasta (za parkiem) w kierunku zachodnim (na Prudnik), skręcić w prawo (na poboczu umieszczona jest tablica informacyjna).

Opracowano na podstawie ksi±żki Marcina Wodzińskiego "Hebrajskie inskrypcje na ¦l±sku XIII - XVIII wieku" oraz opracowania Wojciecha Czabaja "Historia Żydów Polskich".

tekst: Małgorzata Fr±ckowiak
tłumaczenie inskrypcji na macewach: Jerzy Worończak
Więcej informacji o społeczno¶ci żydowskiej i cmentarzu w Białej znajdziesz
na witrynie internetowej Gminy Biała
oraz na witrynie p. Marka Koteluka "Cmentarz żydowski w Białej"
Kliknij tu, by obejrzeć zdjęcia z cmentarza w Białej w obiektywie Jana Pydycha
Film video z tego cmentarza znajdziesz w serwisie youtube.pl

Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach z Białej i ich nekropolii.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętaj± ten cmentarz z okresu przed II wojn± ¶wiatow±.
Teksty i zdjęcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl s± chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wył±cznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas