Bełz to niewielkie miasto na pograniczu Pobuża i Grzędy Sokalskiej, odległe zaledwie trzy kilometry od granicy z Polsk±. Po drugiej wojnie ¶wiatowej, do 1951 roku, do momentu porozumienia między Polsk± i ZSRR o wymianie terytoriów, leżało w granicach Polski. Liczy dzi¶ niecałe 2,5 tysi±ca mieszkańców.

Jest to miasto o ponad tysi±cletniej historii, licz±ce już w XVII wieku ponad cztery tysi±ce mieszkańców. Wyznawcy judaizmu osiedlali się w nim bardzo wcze¶nie, już w końcu X wieku do grodu przybyli pierwsi Żydzi (karaimi), zajmuj±cy się handlem. Pod koniec ¶redniowiecza, około XIV wieku w Bełzie funkcjonował kahał żydowski, a w pocz±tkach XVI wieku istniała tam już synagoga. W 1665 roku gmina żydowska uzyskała równouprawnienie w prawach i obowi±zkach miejskich.

Od XIX wieku Bełz stał się jednym z najważniejszych o¶rodków chasydyzmu w Galicji, z własn± dynasti± cadyków, która nieformalnie przewodziła Żydom galicyjskim. Bełscy cadycy słynęli jako cudotwórcy, a do miasta przybywały liczne pielgrzymki Żydów z całej Galicji. Do II wojny ¶wiatowej miasto stanowiło siedzibę słynnej dynastii cadyków Rokeach. Jej założycielem i pierwszym Belzer Rebbe w latach 1817-1855 był urodzony w w 1779 roku Szalom Rokeach, zwany Sar Szalom, który również otworzył w mie¶cie szkołę wyznaniow±. Jego następcami byli: Jehoszua Rokeach (w latach 1855 - 1894), Isachar Dow Rokeach I (1894 - 1926) i Aharon Rokeach (1926 - 1957). Ten ostatni przeżył Holokaust i przedostał się do Palestyny, gdzie w Tel-Awiwie założył działaj±cy do dzi¶ o¶rodek chasydyzmu. Ponieważ jednak cała jego rodzina zginęła w czasie Holokaustu, na swojego następcę wyznaczył bratanka - obecnym, pi±tym Belzer Rebbe jest Isachar Dow Rokeach (II), urodzony w 1948 roku w Izraelu, mieszkaj±cy w Jerozolimie.

Przed drug± wojna ¶wiatow± w Bełzie mieszkało około czterech tysięcy osób, z czego ponad połowę stanowili Żydzi. W 1942 roku prawie cała ich społeczno¶ć została wywieziona przez hitlerowców do obozu zagłady w Bełżcu oraz do obozu pracy w Cieszanowie. Wielka Synagoga, pałac rabinów i szkoła chasydzka zostały zniszczone. Jedynym ocalałym z kilku znajduj±cych się niegdy¶ w Bełzie żydowskich domów modlitwy jest charakterystyczny piętrowy budynek niedaleko rynku. Posiada on nadwieszon± narożn± wieżyczkę, która wieńczy kopuła w kształcie buławy. Jest to dawna bożnica towarzystwa dobroczynnego Iszre Lew, któr± zbudował w 1909 roku założyciel tej organizacji, mieszczanin bełski Fajwel Taube.

Przetrwał również cmentarz żydowski, założony w 1790 r. Ocalało na nim kilkadziesi±t nagrobków, a w¶ród nich macewy trbełskich cadyków: Szaloma Rokeacha z Bełza, jego syna Jehoszuy Rokeacha oraz wnuka Isachara Dowa Rokeacha. Od lat s± one celem pielgrzymek wyznawców chasydyzmu, rocznie odwiedza miasto ponad dziesięć tysięcy Żydów z całego ¶wiata. Ostatnio chasydzi bełscy z Izraela  wybudowali tuż obok cmentarza żydowskiego hotel wraz z synagog± i mykw±.

tekst: Jolanta Dziubińska
Księgę Pamięci Bełza znajdziesz tutaj: