Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
WĘGRÓW

Pierwsze wzmianki o osadnictwie żydowskim w Węgrowie (w języku jidysz: Wengrow) pochodzą z połowy siedemnastego wieku. W 1897 roku Żydzi stanowili 62% ludności miasta. W 1921 roku w mieście mieszkało 5.148 Żydów.

Cmentarz żydowski w Węgrowie zlokalizowany jest w obrębie obecnych ulic Bohaterów Warszawy, ul. Przemysłowej oraz ul. Berka Joselewicza. Do czasu założenia cmentarza żydowskiego w Warszawie na Bródnie, węgrowska nekropolia służyła jako miejsce pochówku także dla Żydów ze stolicy.

Archiwalne zdjęcia opublikowane w "Księdze Pamięci Węgrowa" pozwalają sądzić, że był to duży cmentarz, o zróżnicowanych formach nagrobków. Znajdowały się tu proste, nieobrobione kamienie narzutowe jak również macewy z piaskowca, z typowymi dla żydowskiej sztuki nagrobnej płaskorzeźbionymi symbolami w zwieńczeniach. Wiele stel nagrobnych posiadało polichromie. Ohel chronił grób miejscowego rabina.

Węgrów - macewy Węgrów - archiwalne zdjęcie Cmentarz żydowski w Węgrowie przed wojną
Cmentarz żydowski w Węgrowie przed wojną. (źródło: Księga Pamięci Węgrowa)

Podczas II wojny światowej na cmentarzu działy się dantejskie sceny. Tu naziści dokonali egzekucji wielu węgrowskich Żydów. W Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego przechowywany jest tekst autorstwa Władysława Okulusa, zatytułowany: "Największa tragedia w dziejach Węgrowa". Opisano w nim historię Holocaustu w Węgrowie. Przytoczmy tu niektóre fragmenty tych wspomnień: "Żydów zabijano na miejscowym cmentarzu żydowskim i zakopywano w zbiorowych mogiłach. Zabijanie odbywało się w biały dzień na oczach wszystkich. Patrzyła na to nasza młodzież, patrzyły dzieci. Na miejscu zabito około dwóch tysięcy osób. Z zabijania zrobiono sobie coś w rodzaju sportu czy przyjemnej rozrywki. (...) Wielu Żydów zachowywało się nadzwyczaj bohatersko. Na miejscowy cmentarz szli spokojni, z dumnie podniesioną głową. Mężowie prowadzili pod rękę żony, młodzi trzymali się za ręce. Popularny w Węgrowie i powszechnie szanowany Zima szedł na cmentarz w otoczeniu całej rodziny, a napotykanych po drodze węgrowiaków żegnał ukłonem i uroczystymi słowami. Niemiec poganiał go kolbą karabinu. (...) Na przedwiośniu 1944 roku w mieście zaczęto urządzać obóz. (...) Ludność naz.wała go "Małą Treblinką". Urządzono w nim polowe krematorium. Między "Małą Treblinką" a cmentarzem żydowskim kursował bez przerwy olbrzymi, zamknięty samochód. Żydzi pod strażą wykopywali śmiertelne szczątki z masowych grobów i przewozili je do obozu, gdzie były spalane. Po okolicy rozchodził się mdły, duszący dym. Trwało to kilka tygodni. (...) Po opróżnieniu masowych grobów cmentarz żydowski zniwelowano i zaminowano. Widocznie sądzono, że będą tam poszukiwania masowych grobów, więc zamiast trupów miały być miny".

lapidarium, złożone około czterystu macew z polnego kamienia lapidarium, złożone około czterystu macew z polnego kamienia lapidarium, złożone około czterystu macew z polnego kamienia
zdjęcia: Rafał Zubkowicz

Jak twierdzą starsi mieszkańcy, jeszcze w latach sześćdziesiątych na cmentarzu znajdowały się nagrobki. Nieco później na terenie nekropolii wzniesiono budynki Państwowego Ośrodka Maszynowego i Zespołu Szkół Zawodowych. Już wtedy miejscowi społecznicy postulowali zabezpieczenie ocalałych nagrobków. Plany te mogły zostać zrealizowane dopiero w 1981 roku, kiedy to z inicjatywy działającego w Węgrowie Komitetu Społecznego Ochrony Cmentarzy rozpoczęto budowę lapidarium, zaprojektowanego przez architekta inż. Wiesława Ratajskiego i wykonanego rękami mistrza kamieniarskiego Kazimierza Plebana. Centralną część lapidarium stanowi pomnik w kształcie podwójnej macewy. Umieszczono na nim inskrypcje w języku polskim i hebrajskim o treści: "Pamięci Żydów węgrowskich, zamordowanych przez hitlerowców w latach 1939-1944". Na cokole dużymi literami wyryto napis: "Nie zabijaj". Wokół ustawiono kilkaset zachowanych kamieni nagrobnych z cmentarza żydowskiego. Najstarsza z węgrowskich macew pochodzi z 1789 roku.

tekst: Krzysztof Bielawski
Księgę Pamięci Węgrowa znajdziesz tutaj

Cmentarz żydowski w Węgrowie w obiektywie Zbigniewa Nowaka
Węgrów - macewy Węgrów - lapidarium na cmentarzu żydowskim Węgrów - macewy
Węgrów - macewy Węgrów - macewy Węgrów - macewy
Węgrów - macewy Węgrów - macewy Węgrów - macewy
Więcej zdjęć z cmentarza w Węgrowie znajdziesz na stronie Michała Kurca
Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach z Węgrowa i ich nekropolii.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętają ten cmentarz
z okresu przed II wojną światową.
Teksty i zdjęcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl
są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas