Kirkuty Gniewoszowa

Temat społeczności żydowskiej w Gniewoszowie pojawił się w kręgu moich zainteresowań dość późno i raczej nieoczekiwanie. W prasie natknąłem się na opis poszukiwań synagogi w Gniewoszowie. Opisano tam jak miejscowi informatorzy usiłowali przekonać pytającego o synagogę do twierdzenia, że w Gniewoszowie społeczności żydowskiej nie było. Ostatecznie ustalono, że zniszczony budynek mieszkańcy Gniewoszowa odbudowali i urządzili w nim remizę strażacką. Czemu miały służyć zaprzeczenia istnienia gniewoszowskich Żydów?

Obrazek

Pokaż Judaika na większej mapie

Gniewoszów znajdował się w pobliżu dwóch innych miast: Oleksowa i Granicy. Z Granicą z czasem się niemal zrósł i ją wchłonął. Ta bliskość, a jednocześnie odrębność sprawiła, że istniały dwie synagogi ale jeden rabin. Nawet po 1908 roku, gdy władze nakazały rozdzielenie kahału na dwa, ten sam rabin zatrudniony był w obu gminach wyznaniowych. Ten nienaturalny podział administracyjny zniesiono po odzyskaniu niepodległości przez Polskę. Zachowały się dwa cmentarze w Gniewoszowie. Na terenie leżącego we wschodniej części osady chowano mieszkańców Granicy. Na zachodzie był cmentarz mieszkańców Gniewoszowa.

Jedyne mapy na których odnalazłem cmentarze nie są aż tak szczegółowe by mieć pewność, że się je odnajdzie. Gdy dotarłem w miejsce, które jak sądziłem jest cmentarzem mieszkańców Granicy zapytałem przechodzących ludzi czy to na pewno jest to miejsce. Potwierdzili i zapewnili mnie, że właśnie stoimy na jego terenie. Jedno co mi nie pasowało, to to, że jako drugi kirkut wskazano mi nieodległy teren ogrodzony przy szosie. Zanim dotarłem w to miejsce zdążyłem tam odczytać na tablicy informacyjnej, że to teren dawnego kościoła i cmentarza przykościelnego. Kościół spłonął ale teren pozostawiono nienaruszony. Informatorzy wskazali mi też kierunek w jakim powinienem się udać szukając trzeciego (ich zdaniem) cmentarza żydowskiego. Spotkałem ich jeszcze w centrum osady gdzie sami udzielili mi dalszych wskazówek - gdzie więc jest to zaprzeczenie o którym czytałem? Poszukiwacz synagogi musiał źle trafić ale i mi się tak czasami zdarzało.

Nie wiem kiedy założono oba cmentarze. Synagogi w Gniewoszowie i w Granicy istniały w połowie XVIII wieku. Być może też i cmentarze już w XVIII stuleciu funkcjonowały. Dziś oba są miejscami na starej mapie. Nie zachowały się macewy. Nie ma żadnych tablic informacyjnych. Także i przy gniewoszowskiej synagodze. Tak jakby ślady po około dwutysięcznej społeczności przepadły w niepamięci. Tylko jak napisałem wcześniej wcale nie przepadły tak całkiem.

Cmentarz mieszkańców Granicy znajdował się przy ulicy Lubelskiej. Użyłem czasu przeszłego ponieważ ulica Lubelska dziś w to miejsce nie dochodzi. Ponad 100 m jest z cmentarza do miejsca w którym ulica ta kończy się dochodząc do ulicy Puławskiej - głównej drogi biegnącej w stronę Góry Puławskiej. Wszedłem tu od strony przeciwnej. Od drogi do Regowa Starego. Na teren cmentarza dotarłem mijając niszczejące budynki przemysłowe. Jest tu kilka ścieżek prowadzących w stronę cmentarza.

Robiąc zdjęcia stałem już blisko zachodniego końca cmentarza, a że było rano to i zdjęcia są robione pod słońce.

Obrazek
Obrazek
Rzut obiektywu ku ul. Puławskiej skrytej za zabudowaniami.

Obrazek
Obrazek
Wróciłem też bliżej środka cmentarza by sfotografować miejsce z którego robiłem poprzednie zdjęcia.

Obrazek
I z oddalenia. Na starej mapie tej drogi nie było. Za to na mapie jest droga której, teraz nie ma.

Obrazek
W przypadku drugiego cmentarza podobno da się do niego podejść od kościoła. Ja wybrałem drogę chyba bardziej tradycyjną bo od strony prowadzącej do Dęblina ulicy Oleksowskiej. Cmentarz ten nie znajduje się przy niej bezpośrednio tylko przy drodze odchodzącej od niej na zachód. Miałem tam znaleźć resztki macew ale ich nie znalazłem. Może tylko ich nie zauważyłem.

Z prawej strony kadru jak i z przodu cmentarz kończy się na skarpie.

Obrazek
W stronę ulicy Oleksowskiej.

Obrazek
I znów w przeciwną stronę

Obrazek
Ujęcie z dzwonnicą stojącą za kościołem w Gniewoszowie (czyli znów na wschód ze środka cmentarza).

Obrazek