Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
SZTUM
Nie wiemy, kiedy pierwsi Żydzi przybyli do Sztumu. "The Encyclopedia of Jewish Life before and during the Holocaust" podaje, że miejscowy cmentarz żydowski wskazuje na obecność Żydów w Sztumie od XVIII wieku. Pierwsze nazwiska sztumskich Żydów pojawiają się w aktach w roku 1806 i dotyczą deklaracji króla pruskiego, zezwalającej im na swobodne osiedlanie się. W 1862 roku przy obecnej ul. Związku Jaszczurzego wzniesiono synagogę. Społeczność żydowska w Sztumie nie była zbyt liczna, jej udział w ogólnej populacji wynosił około 10%. W 1880 roku w mieście żyło 97 wyznawców judaizmu, w 1895 roku - 106. Zapewne część z nich wzięła udział w powszechnej na przełomie XIX i XX wieku emigracji zarobkowej do Ameryki, bowiem w 1925 r. w miejscowości odnotowano 70 osób pochodzenia żydowskiego, a w 1933 roku - już tylko 46. W wyniku nazistowskich represji w 1939 r. w Sztumie pozostało zaledwie 13 Żydów. Podczas Nocy Kryształowej hitlerowcy zniszczyli synagogę.
Cmentarz żydowski w Sztumie. Czerwoną linią zaznaczono zarys granic
Cmentarz żydowski w Sztumie. Czerwoną linią zaznaczono przybliżony zarys granic cmentarza.

Cmentarz żydowski w Sztumie położony jest przy ul. Kochanowskiego. Cmentarz został zdewastowana przez nazistów, jednak według relacji mieszkańców po wojnie znajdowały się na nim jeszcze ślady nagrobków. Niektóre płyty nagrobne przez lata leżały na placu ZGKiM, a następnie posłużyły jako wypełnienie fundamentów w budowanych domach jednorodzinnych przy ul. Kochanowskiego.

Wszelkie naziemne ślady cmentarza uległy zatarciu. Niewykluczone, że pozostałościami po nim są stopnie zniszczonych schodów oraz tkwiąca w ziemi, pozbawiona inskrypcji płyta, będącą prawdopodobnie częścią nagrobka.

Wiosną 2007 r. miejscowi społecznicy w pobliżu siedziby Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji przy ul. Kochanowskiego odnaleźli fragment macewy , z inskrypcjami w języku hebrajskim i niemieckim. Podczas kolejnej wizji lokalnej przeprowadzonej w grudniu 2009 r., na położonym 300 metrów od cmentarza wysypisku gruzu znaleziono kolejny pomnik - pochodzący z grobu zmarłej w 1919 r. Therese Friedlaender - oraz pewną ilość ozdobnych fragmentów innych nagrobków. Pomniki zostały przekazane do powstającego właśnie sztumskiego muzeum.

Sztum - schody na terenie cmentarza cmentarz żydowski w Sztumie, prawdopodobnie fragment nagrobka

27 października 2013 r. Paweł Głogowski umieścił na cmentarzu tablicę z napisem: "Beit Chaim. Cmentarz żydowski. Prosimy uszanuj miejsce pochówku mieszkańców Twojej wiadomości" . Tablicę ufundował pragnący zachować anonimowość mieszkaniec Larchmont w Stanach Zjednoczonych.

W sierpniu 2016 r. władze samorządowe Sztumu doprowadziły do ustawienia na cmentarzu głazu z tablicą z napisem: "Miejsce spoczynku Żydów, dawnych mieszkańców Sztumu. Niech ich dusze zostaną wplecione w węzeł życia".

tekst: K. Bielawski, współpraca: Piotr Podlewski
zdjęcia: Paweł Głogowski
Polecamy też śledzenie dyskusji o cmentarzu żydowskim w Sztumie na stronie www.marienburg.pl

Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach ze Sztumu i ich nekropolii.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętają ten cmentarz z okresu przed II wojną światową.
Teksty i zdjęcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Autorów.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas