Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
SZREŃSK  

Prof. Janusz Szczepański w swej książce "Społeczność żydowska Mazowsza w XIX-XX wieku" podaje, że Żydzi w Szreńsku mieszkali już w drugiej połowie szesnastego wieku, natomiast "The Encyclopedia of Jewish life before and during the Holocaust" początki osadnictwa żydowskiego w tej miejscowości datuje na kolejne stulecie. Wiadomo, że dziedzic Jan Franciszek Bieliński w 1680 roku przeznaczył dla Żydów "ulica iedna na pobudowanie się (....) aby się między domy rynkowe i chrześcijańskie nie mieszali", a w tym okresie w miejscowości był "plac zamkowy, na którym żydowski szpital kiedyś miał być, pusty, (....) tabaką zasiany". Pod koniec XVIII wieku do Szreńska napłynęło wielu Żydów z Mławy, wypędzonych przez władze lub zmuszonych do przeprowadzki w wyniku pożaru. Dokumenty diecezji płockiej z 1775 roku wzmiankują osiemdziesięciu trzech "Żydów mieszkających w miasteczku Szreńsku i po innych wioskach tejże parafii obojej płci z dziećmi". Już wtedy w mieście istniała synagoga i - według badań Pawła Fijałkowskiego z Żydowskiego Instytutu Historycznego - funkcjonowała gmina wyznaniowa.

Wiek dziewiętnasty przyniósł wzrost liczby wyznawców judaizmu w Szreńsku. W 1827 roku w miasteczku żyło 592 Żydów, co stanowiło około 35% wszystkich mieszkańców. Trzydzieści lat później liczba ta wynosiła 865 osób, a udział tej grupy narodowościowej w ogólnej populacji miasta sięgnął 49,4%. Trudna sytuacja ekonomiczna na przełomie XIX i XX w. oraz działania wojenne w latach 1914-1918 przyczyniły się do spadku liczebności szreńskich Żydów. Część z nich opuściła swój rodzinny sztetl, szukając szczęścia w większych miastach lub emigrując do Ameryki czy Palestyny. W 1921 roku w Szreńsku odnotowano obecność już tylko sześćset trzynastu osób pochodzenia żydowskiego.

Podobnie jak w innych miejscowościach, także w Szreńsku zaznaczyła się dominacja Żydów w handlu i rzemiośle. Przytoczmy tu fragment artykułu opublikowanego w 1938 roku na łamach "Gazety Mławskiej", w którym korespondent ze Szreńska donosił: "Handel mięsem wołowym jest u nas całkowicie w rękach żydowskich (....) Z wyjątkiem sklepów kolonialnych, cały handel mamy Żydów".

Podczas drugiej wojny światowej Żydzi ze Szreńska zostali deportowani do Mławy, skąd w 1942 roku trafili do obozów w Treblince i Oświęcimiu. Wśród ofiar był ostatni rabin Szreńska - Jehuda Szraga Lichtig. Holocaust dane było przeżyć nielicznym. Warto dodać, że pochodzący z ze Szreńska Jakow Szaft i Meir Końskowolscy byli współorganizatorami buntu oświęcimskiego Sonderkommando.

Gmina żydowska w Szreńsku posiadała dwa miejsca pochówku. Nie znamy daty założenia najstarszego cmentarza - z całą pewnością istniał już w XVIII wieku. W 1775 r. w uprzednio cytowanych dokumentach diecezji płockiej poczyniono zapis, iż "Żydzi mają w przerzeczonym miasteczku Szreńsku swoją bóżnicę drewnianą, z dawnych lat postawioną i cmentarz swój, na dwie staje od miasteczka, za strugą Mławką nazwaną, odległy". Nekropolia ta uległa zniszczeniu. W 1988 roku na terenie cmentarza pracownicy Żydowskiego Instytutu Historycznego odnaleźli pojedynczy nagrobek. Była to wykonana z głazu narzutowego macewa, upamiętniająca zmarłego w 1863 r. (22 tamuz 5623 r. według kalendarza żydowskiego) mężczyznę o imieniu Cwi syn Menachema ha-Levi. Kliknij tu, by zobaczyć zdjęcie tego nagrobka. Niestety, podczas wizyty w tym miejscu w kwietniu 2009 r., nie udało się nam odszukać jakichkolwiek pomników nagrobnych.

Nowy cmentarz żydowski w Szreńsku powstał zapewne w początkach XX wieku około dwóch kilometrów od miasta, na południe od drogi prowadzącej do Mławy, na skraju lasu. Przyczyną jego założenia mogło być całkowite wykorzystanie terenu starej nekropolii. W wyniku zniszczeń w tym miejscu nie ma już nagrobków, grunt cmentarny jest wykorzystywany jako pole uprawne.

Na początku październiku 2013 r. podczas prac ziemnych przy ul. Podzamcze odkryto kilkadziesiąt fragmentów macew, wykorzystanych do budowy chodnika. Na prośbę Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie władze Szreńska przeniosą odnalezione nagrobki na miejscowy cmentarz żydowski (kliknij tu, by obejrzeć wywiad z Wójtem Gminy Szreńsk Markiem Nitczyńskim).

tekst: K. Bielawski
zdjęcia: Sławomir Topolewski
Księgę Pamięci Szreńska znajdziesz tutaj:

teren cmentarza żydowskiego w Szreńsku
Teren starego cmentarza żydowskiego w Szreńsku
teren cmentarza żydowskiego w Szreńsku
Teren nowego cmentarza żydowskiego w Szreńsku
Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach ze Szreńska i ich nekropoliach.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętają te cmentarze z okresu przed II wojną światową.
Teksty i zdjęcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl są chronione prawem autorskim. Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas