Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
SOBKÓW  

Osadnictwo żydowskie w Sobkowie ma dość starą metrykę. Dzięki materiałom zgromadzonym w Archiwum Głównym Akt Dawnych wiemy, że w 1662 roku w Sobkowie odnotowano czterech żydowskich podatników i odpowiednio ośmiu w latach 1673-1674 i sześciu w 1676 roku. Ponad sto lat później, w 1787 roku w mieście żyło już 252 wyznawców judaizmu. Podobnie jak w innych miastach zaboru rosyjskiego, także w Sobkowie pierwsza połowa XIX wieku przyniosła zdecydowany wzrost liczebności społeczności żydowskiej. W 1827 roku w miasteczku żyło 665 Żydów. W 1858 roku wyznawcy judaizmu stanowili ponad 60% wszystkich mieszkańców. W tym okresie gmina żydowska posiadała drewnianą synagogę, dom rabina, cheder, mykwę, rzeźnię drobiu oraz cmentarz. Na przełomie wieków liczba Żydów w Sobkowie zaczęła zmniejszać się. Wpłynęło na to uruchomienie linii kolejowej do Dąbrowy Górniczej, co spowodowało migrację części Żydów do Jędrzejowa, jak również trudne warunki ekonomiczne i pierwsza wojna światowa. W spisie powszechnym z 1921 roku już tylko czterystu sobkowian zadeklarowało pochodzenie żydowskie lub wyznanie mojżeszowe. W okresie międzywojennym stan ten pogarszał się, co wymusiło w 1929 roku likwidację żydowskiej gminy wyznaniowej w Sobkowie i podporządkowanie jej członków kahałowi w Jędrzejowie.

Podczas drugiej wojny światowej w Sobkowie przebywało ponad osiemset osób pochodzenia żydowskiego, w tym wielu przesiedleńców z innych miejscowości. Ostateczna zagłada przyszła w dniu 28 sierpnia 1942 roku, kiedy to Żydów z Sobkowa deportowano do getta w Jędrzejowie, skąd kilkanaście dni później wywieziono ich do obozu zagłady w Treblince.

Cmentarz żydowski w Sobkowie jak dotąd nie doczekał się szczegółowego opracowania historycznego. Ze znanych nam źródeł najwięcej napisał o nim nieżyjący już Andrzej Penkalla w swojej książce zatytułowanej "Żydowskie ślady w województwie kieleckim i radomskim", który w sześciu zdaniach zawarł kilka faktów z dziejów nekropolii oraz scharakteryzował stan jej zachowania.

Cmentarz żydowski w Sobkowie na mapie z 1938 roku

Cmentarz położony jest na obrzeżach miejscowości, przy ul. Krzywej. Jego lokalizację można odnaleźć na przedwojennej mapie okolic Pińczowa. Dawne granice nekropolii są czytelne dzięki zachowanemu wałowi ziemnemu. Na terenie cmentarza przetrwało ponad siedemdziesiąt nagrobków lub ich fragmentów, z których większość zapewne znajduje się in situ, czyli w miejscu właściwego pochówku. Pomimo zniszczeń, daje się zauważyć rzędowy układ grobów, a analiza zachowanych macew pozwala na wyznaczenie starszej - położonej przy drodze - i nowszej części cmentarza. Charakterystyczny dla żydowskich nekropolii podział na kwatery męskie i kobiece jest trudny do ustalenia.

Sobków - macewa macewa na cmentarzu żydowskim w Sobkowie Sobków - macewa
Nagrobki z cmentarza w Sobkowie to tradycyjne macewy, wykonane z miejscowych zlepieńców i piaskowca, z inskrypcjami wyłącznie w języku hebrajskim, o półokrągłych zwieńczeniach, w których można odnaleźć płaskorzeźby przedstawiające między innymi: święte księgi, lwy, świeczniki, ręce złożone w geście błogosławienia. Brak jest śladów polichromii, czyli kolorowych zdobień, jakimi przed wojną pokrywano żydowskie nagrobki. Godna podkreślenia jest finezja, z jaką wykuto epitafia na niektórych pomnikach. W pobliżu drogi uwagę zwracają trzy niewielkie kamienie nagrobne. Mimo niemal nieczytelnych inskrypcji, ich forma oraz kształt czcionki pozwalają domniemywać, iż nagrobki te pochodzą z połowy XVIII wieku. W środkowej części cmentarza widoczne jest niewielkie wzniesienie, które stanowić może pozostałości po wzmiankowanym przez A. Penkallę ohelu, czyli budynku zwyczajowo stawianego nad grobem rabina lub cadyka.
cmentarz żydowski w Sobkowie\

Cmentarz zdewastowano w okresie drugiej wojny światowej, a - jak twierdzi pragnący zachować anonimowość jeden z mieszkańców - przypadki wandalizmu i kradzieży macew zdarzały się również po wyzwoleniu. Część nagrobków nosi ślady wyłamywania tuż przy ziemi. Pośrodku nekropolii na słupie umieszczono tablicę informacyjną z napisem o treści: "Cmentarz żydowski. Obiekt chroniony. Ostatni pogrzeb wiosną 1942 roku. Zniszczony w czasie działań wojennych w latach 1939-1945. Obecnie w stanie zniszczonym, nienaruszonym od 1945 roku. Zanieczyszczanie i [nieczytelne] obiektu będzie karane". Druga tablica głosi: "Cmentarz żydowski w Sobkowie. Założony w drugiej połowie XVIII wieku". Obie tabliczki są skorodowane w stopniu znacznie utrudniającym odczytanie napisów.

Z pewnością jest to wartościowy obiekt, w pełni zasługujący nie tylko na troskę ze względu na szacunek dla pochowanych tu zmarłych, ale także na stałą opiekę konserwatorską oraz rozpropagowanie jako jednego z zabytków niewielkiego Sobkowa.

tekst & zdjęcia: K. Bielawski
Kliknij tu, by obejrzeć film video nakręcony na tym cmentarzu

Sobków - kirkut
macewa z Sobkowa
hebrajskie inskrypcje
Poszukujemy wszelkich informacji o cmentarzu żydowskim w Sobkowie.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętają tą nekropolię
z okresu przed II wojną światową.
Teksty i zdjęcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl są chronione prawem autorskim. Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas