Kliknij, aby dodaæ stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieæ księga gości napisz do nas
S£OMNIKI    
Feliks Kiryk i Franciszek Le¶niak w swym opracowaniu "Skupiska ¿ydowskie w miastach ma³opolskich do koñca XVI wieku" ("¯ydzi w Ma³opolsce", praca zbiorowa pod redakcj± F. Kiryka), podaj±, ¿e pierwsi ¯ydzi mieszkali w S³omnikach ju¿ w szesnastym wieku. Byli to zapewne pojedynczy wyznawcy judaizmu, a ich obecno¶æ w mie¶cie raczej nie trwa³a d³ugo. Wiadomo te¿, ¿e w 1758 roku w miasteczku by³y dwa domy, nale¿±ce do ¯ydów i zamieszkane ³±cznie przez osiem osób. Najwiêkszy rozwój liczebny spo³eczno¶ci ¿ydowskiej w S³omnikach nast±pi³ dopiero w okresie rozbiorowym, kiedy to w 1862 roku zniesiono formalne ograniczenia osadnictwa ¿ydowskiego. O ile w 1856 roku w mie¶cie mieszka³o 34 ¯ydów, to do 1897 roku ich liczba wzros³a do 904 osób, co stanowi³o 24,5% ca³ej populacji. W tym czasie s³omniccy ¯ydzi utworzyli w³asn± gminê wyznaniow± i wznie¶li synagogê, uniezale¿niaj±c siê jednocze¶nie od gminy ¿ydowskiej w Wodzis³awiu. Podobnie jak w innych miastach, tak¿e w S³omnikach ¯ydzi zaczêli szybko odgrywaæ znacz±c± rolê w handlu i rzemio¶le, a stosunek rdzennej ludno¶ci do nowych osadników ilustruje fragment zeznañ z³o¿onych przez w³o¶cian w procesie ch³opa, który w 1877 roku zabi³ jednego z ¯ydów. Ch³opi twierdzili wówczas, ¿e "zawdy za ¯yda nie bêdzie taka kara, jak za innego c³eka, boæ to pono w ¯ydzie nie ma dusy, jeno para".
S³omniki - synagoga
Budynek synagogi w S³omnikach

W 1921 roku podczas spisu powszechnego ¿ydowskie pochodzenie lub wyznanie moj¿eszowe zadeklarowa³o 1.460 mieszkañców S³omnik. Okres miêdzywojenny by³ trudnym czasem dla miejscowej spo³eczno¶ci ¿ydowskiej. Kryzys gospodarczy w po³±czeniu z bezpardonow± walk± na scenie politycznej odrodzonego pañstwa polskiego przyczyni³ siê do wzrostu nastrojów antysemickich. W 1926 roku sp³on±³ dom modlitwy, który odbudowano dopiero po czterech latach.

Wojska niemieckie zajê³y S³omniki w dniu 6 wrze¶nia 1939 roku. Dzieñ ten oznacza³ pocz±tek gehenny ludno¶ci ¿ydowskiej. Z polecenia okupanta utworzono Radê ¯ydowsk± - tak zwany Judenrat - której jednym z zadañ by³o zapewnienie robotników do prac przymusowych na rzecz III Rzeszy. Do S³omnik przesiedlono oko³o tysi±ca ¯ydów z innych miejscowo¶ci. W 1941 roku w mie¶cie przebywa³o oko³o 2.250 ¯ydów. Pierwsza "akcja" zosta³a przeprowadzona w dniach 4-8 czerwca 1942 roku. Czê¶æ ¯ydów wywieziono do obozu zag³ady w Be³¿cu, a kilkudziesiêciu m³odych, zdolnych do pracy trafi³o do obozu w P³aszowie. Drugi etap zag³ady mia³ miejsce w sierpniu 1942 roku, kiedy to ¯ydów ze S³omnik oraz innych miejscowo¶ci - miêdzy innymi Miechowa - skoncentrowano w pobli¿u miasteczka. Przez kilka dni przebywa³o tam kilka tysiêcy osób. W Archiwum ¯ydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie przechowywane s± spisane po wojnie wspomnienia ¯ydów, którym dane by³o prze¿yæ czas zag³ady. Przytoczmy fragment jednej z relacji, w której Maurycy Wasserman opisuje koncentracjê ludno¶ci ¿ydowskiej w S³omnikach : "Byli¶my cztery dni na mokrych ³±kach. Przez ca³y czas dostawali¶my bicie okropne pa³ami. (.....) By³o 10.000 osób z ró¿nych okolicznych miejscowo¶ci. Zdarzy³o siê kilka przypadków porodu. Na krzyki rodz±cych nadbiegali (funkcjonariusze) SD i PP i bili pa³kami kobiety do krwi. W ¶rodê rano przyszli SS-mani i zaczê³a siê selekcja. Tysi±c dwustu m³odych ludzi wysegregowano do Julagu P³aszów I, a dwustu do Rzeszowa. Przesz³o 500 starszych osób zastrzelono na miejscu, a resztkê ustawiono dziesi±tkami i skierowano do stacji, przy czym przez ca³± drogê strzelano do maszeruj±cych ludzi. Potem po stu wsadzano ich do wagonów, nie pozwalaj±c wzi±æ wody" (Relacje Ofiar Zag³ady A¯IH, nr 301/763). Celem podró¿y tej ostatniej grupy by³y komory gazowe Be³¿ca. W listopadzie 1942 roku w lesie chodowskim Niemcy rozstrzelali grupê oko³o dwustu ostatnich ¯ydów.

Jak podaje "The Encyclopedia of Jewish life before and during the Holocaust", po wojnie do S³omnik wrócili nieliczni ¯ydzi. Wkrótce czterech z nich zosta³o zamordowanych. Po tej zbrodni pozostali s³omniccy ¯ydzi w nied³ugim czasie opu¶cili miasto.

Cmentarz ¿ydowski w S³omnikach za³o¿ono w 1898 roku, na dzia³ce po³o¿onej na po³udniowy wschód od miasta, przy obecnej ul. Nieca³ej. Lokalizacjê nekropolii mo¿na odnale¼æ na przedwojennej wojskowej mapie okolic Krakowa oraz na zdjêciu satelitarnym, zamieszczonym w serwisie Wikimapia. Wskutek zniszczeñ do dzi¶ na cmentarzu nie zachowa³y siê oryginalne nagrobki. W 1998 roku, dziêki wspó³pracy Zwi±zku ¯ydów S³omniczan w Izraelu, Fundacji Rodziny Nissenbaumów oraz Urzêdu Miejskiego w S³omnikach, cmentarz zosta³ uporz±dkowany i ogrodzony. W centralnej czê¶ci nekropolii ustawiono cztery pomniki w kszta³cie wyd³u¿onych macew, upamiêtniaj±ce ofiary Holocaustu. Wyryto na nim nazwiska 230 rodów ¿ydowskich, które mieszka³y w S³omnikach przed wojn± . Na innym pomniku - potê¿nym bloku skalnym, stoj±cym przy ogrodzeniu, prawdopodobnie w miejscu zbiorowej mogi³y - umieszczono tablicê z napisem o tre¶ci: "Pamiêci ¯ydów wymordowanych przez hitlerowców w sierpniu 1942 r.".

tekst: K. Bielawski
foto: M. P³oszaj
Kliknij tu, by obejrzeæ film video nakrêcony na tym cmentarzu

S³omniki - cmentarz ¿ydowski kirkut w S³omnikach S³omniki - macewy
pomnik ofiar Holocaustu S³omniki - wspó³czesna macewa hebrajskie inskrypcje
Poszukujemy wszelkich informacji o ¯ydach ze S³omnik i ich nekropolii. Czekamy te¿ na relacje osób, które pamiêtaj± ten cmentarz z okresu przed II wojn± ¶wiatow±.
Teksty i zdjêcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl s± chronione prawem autorskim. Wykorzystanie materia³ów mo¿liwe wy³±cznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji
strona główna cmentarze warto wiedzieæ księga gości napisz do nas