Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
NOWY WIŚNICZ
   
"W dali wśród gór i pagórków, na wprost jak wystrzelił
sterczały okazałe resztki zamku Kmitów, u stóp zaś ich na dole,
rozłożona po małych wyżynach stron tych Jerozolima:
izraelskie miasteczko Wiśnicz".
J. Goczałkowska "Noemi Izraelitka", 1862 r.

Cmentarz żydowski w Wiśniczu położony został na wzgórzu w południowej części miasta, przy trasie Bochnia - Limanowa. Ulica łącząca cmentarz z Rynkiem nosiła niegdyś nazwę Żydowskiej. Jest on ogrodzony metalową siatką, założoną w początkach lat osiemdziesiątych w miejsce zniszczonego już przed wojną muru cmentarnego., którego resztki widoczne są do dzisiaj. Do cmentarza prowadzą dwa wejścia: jedno od strony południowej, drugie - od północnej, przy tym znajdował się dom przedpogrzebowy, rozebrany kilkanaście lat temu. Po wojnie część południową cmentarza zajęło przedsiębiorstwo budowy dróg, stawiając na jego terenie smolarnię, w której wykonywano asfalt. Do jej usunięcia przyczynił się Abusch Hirsch, mieszkający wtedy w Stanach Zjednoczonych, a obecnie w Izraelu. W miejscu po smolarni stanął ufundowany przez niego pomnik złożony z macew, poświęcony żydowskim ofiarom zbrodni hitlerowskich. W tej części cmentarza zbudowano nowy ohel, upamiętniający miejsca pochówku rabinów wiśnickich. Ich nazwiska wyryto na ufundowanej również przez Hirscha tablicy z polsko-hebrajskim tekstem, postawionej nieopodal północnego wejścia na cmentarz. Byli to: rabin Hirsz Cwi Horowitz syn Jakuba, potomek Szmelkego z Nikolsburga, rabin Nuta Lipszyc i rabin Naftali Rubin, zmarły w 1939 r. jako bardzo sędziwy człowiek.

Cmentarz ten, o powierzchni 1,86 ha, porośnięty jest krzakami i drzewami, między którymi widoczne są macewy, w większości orientowane. Kształt nagrobków, a zachowało się ich około trzystu, jest dość jednolity: są to na ogół pionowe tablice o zaokrąglonym zwieńczeniu. Teren cmentarza pozbawiony jest śladów kwater lub alej. Dość rozległe puste miejsca świadczą o tym, iż niegdyś było dużo więcej macew. Wiele z nich, wykonanych głównie z marmuru albo granitu, wywieźli Niemcy. Zabierali oni także macewy z piaskowca, służące im do wykonywania fundamentów. Również i po 1945 r. wykorzystywano je w ten sposób lub, po skuciu hebrajskiego napisu, przenoszono na cmentarz katolicki zachowując funkcję nagrobka.

Najwcześniejsza informacja o wiśnickim cmentarzu żydowskim pochodzi z 14 VI 1641 roku. Wtedy to zdarzył się na "kierkowie żydowskim" incydent, który zanotowano w księdze miejskiej: szkolnik synagogi wszczął tam bójkę z katolickimi czeladnikami kamieniarskimi, którzy zaszli na cmentarz, aby przyjrzeć się nagrobkowi wykonanemu przez swego mistrza, chcieli bowiem zrobić podobny na zamówienie jednego z członków gminy izraelickiej. Kolejne wzmianki o cmentarzu pochodzą z XVII i XVIII stulecia, kiedy to był wymieniany jako punkt orientacyjny, ułatwiający lokalizację domów oraz placów w transakcjach kupna i sprzedaży. Brak natomiast informacji archiwalnych mówiących o samym cmentarzu czy też o jego założeniu.

Najstarsze zachowane macewy pochodzą z XVII wieku i znajdują się w centralnej części cmentarza, sąsiadując z nagrobkami późniejszymi. Zachowały się także nagrobki XVIII-wieczne oraz macewy z XIX i XX stulecia, stawiane na grobach nie tylko wiśniczan, ale i mieszkańców okolicznych wsi, czy też więźniów pochodzenia żydowskiego, zmarłych podczas odbywania kary w miejscowym więzieniu, oraz przybywających do miasta wędrownych żebraków. W miarę rosnących potrzeb teren cmentarza powiększano (...).

Ostatnie pochówki przypadają na lata II wojny światowej. We wrześniu 1942 roku Niemcy zastrzelili tam trzech Żydów, a wcześniej, 31 sierpnia rozstrzelali trzyletniego chłopca Pinkesa oraz Wojciecha Gicalę za ukrywanie tego dziecka.

Wszystkie zachowane epitafia na cmentarzu wiśnickim wykonano w języku hebrajskim. Wprawdzie inskrypcje proste i krótkie, typowe dla XVII i XVIII stulecia, zdarzały się również i później, to jednak w drugiej połowie XIX wieku coraz częściej zaczęły przybierać bardziej rozbudowaną formę. Niewyjaśnioną zagadkę stanowi macewa z 1799 roku, na której wykuto tylko rok według skróconego rachunku oraz pierwsze litery wyrazów składających frazę: "Niech jego dusza będzie włączona w wieniec wiecznego życia". Od XVIII do XX stulecia na nagrobkach wiśnickich zmianie ulegał kształt liter. Początkowo duże i wypukłe, były wprawdzie jedynym, lecz bardzo ekspresyjnym elementem dekoracyjnym macew jeszcze w dwóch pierwszych dekadach XIX wieku. W ciągu tego stulecia pismo stopniowo ulegało zmniejszeniu, a w końcu wieku zastąpiono je rytami, niewielkimi literami. Natomiast rozwój ornamentyki przebiegał odwrotnie. Motywy symboliczne występują regularnie na macewach dopiero w drugiej połowie XIX wieku. Wcześniej, w wieku XVII i XVIII, a nawet w początkach XIX stulecia jedynym motywem były symbole typowe dla grobów kapłanów i lewitów. Niektóre inskrypcje otaczano ozdobną bordiurą złożoną ze splecionych motywów zwierzęcych i roślinnych. Na nagrobkach ludzi studiujących święte księgi rzeźbiono lwa, najczęściej leżącego na szafie zawierającej foliały. Symbol ten odzwierciedlał niekiedy imię zmarłego i zdobił groby mężczyzn zwanych Lejbami, imienników biblijnego Judy syna Jakuba. Wiele kamiennych jeleni pozostało wspomnieniem po Hirszach, czyli Cwich. Natomiast gołębie rzeźbiono często na wspólnych mogiłach męża i żony lub matki i córki. Mężów dostojnych, wielkich, słynących z dobrego imienia, uczciwych wyróżniano zdobiąc ich groby kamienną koroną, często podtrzymywaną przez lwy stojące na tylnych łapach. Ten symbol można także odnaleźć na grobach kobiet o dobrym imieniu, córek i żon rabinów. Jednak najczęściej na nagrobkach żon i matek dominują świece, przypominające zadanie kobiet, jakim było zapalanie świec szabasowych.

Porównanie macew wiśnickich z nagrobkami żydowskimi dużych ośrodków miejskich, jak Kraków, Lublin, Lwów, wykazuje pewne opóźnienie prowincjonalnego Wiśnicza: macewy proste, pozbawione jakiejkolwiek ornamentyki, powszechnie stosowane do połowy XVII wieku, w Wiśniczu przetrwały aż do początku XIX stulecia. Foliały oraz motywy zwierzęce, rozpowszechnione na omawianym cmentarzu dopiero od połowy XIX wieku, gdzie indziej występowały już na przełomie wieków XVIII i XIX.

Obecnie, po kilku latach "tłustych", nastąpił gorszy okres w historii wiśnickiego kirkutu. Utraciwszy mecenasa, znów zarasta bujną roślinnością.

Powyższy tekst stanowi fragment opracowania Iwony Zawidzkiej "Cmentarze żydowskie w Bochni, Brzesku i Nowym Wiśniczu", opublikowanego w 1995 r. w książce "Cmentarze żydowskie. Studia z dziejów kultury żydowskiej w Polsce". Redakcja serwisu pragnie podziękować Autorce za zgodę na wykorzystanie tekstu. Iwona Zawidzka jest pracownikiem Muzeum im. St. Fischera w Bochni oraz autorem książek, poświęconych małopolskim judaikom, takich jak: "Cmentarz żydowski w Brzesku", "Miejsce święta dla wszystkich żyjących, czyli rzecz o cmentarzu żydowskim w Bochni", "Cmentarz żydowski w Wiśniczu".

Nowy Wiśnicz - ohel Nowy Wiśnicz - ohel Nowy Wiśnicz - ohel
foto: Monika Węgrzyn foto: Monika Węgrzyn foto: Monika Węgrzyn foto: Monika Węgrzyn
Cmentarz żydowski w Nowym Wiśniczu macewa na cmentarzu żydowskim w Nowym Wiśniczu
foto: Monika Węgrzyn foto: Monika Węgrzyn foto: Monika Węgrzyn foto: Monika Węgrzyn
macewy stare macewy w Nowym Wiśniczu
foto: Monika Węgrzyn foto: Monika Węgrzyn foto: Monika Węgrzyn foto: Monika Węgrzyn
Nowy Wiśnicz - macewy Nowy Wiśnicz - macewy Nowy Wiśnicz - cmentarz żydowski Nowy Wiśnicz - macewy
foto: Monika Węgrzyn foto: Monika Węgrzyn foto: Monika Węgrzyn foto: Monika Węgrzyn
Nowy Wiśnicz - cmentarz żydowski Nowy Wiśnicz - cmentarz żydowski Nowy Wiśnicz - cmentarz żydowski Nowy Wiśnicz - cmentarz żydowski
foto: Monika Węgrzyn foto: Monika Węgrzyn foto: Monika Węgrzyn foto: Monika Węgrzyn
cmentarz żydowski w Wiśniczu Nowy Wiśnicz - macewy Nowy Wiśnicz - kirkut Nowy Wiśnicz - macewy
foto: Monika Węgrzyn foto: Monika Węgrzyn foto: Monika Węgrzyn foto: Monika Węgrzyn
Nowy Wiśnicz - cmentarz żydowski macewy na cmentarzu żydowskim w Nowym Wiśniczu Macewa lapidarium w Nowym Wiśniczu
foto: Barbara Bajarka foto: Barbara Bajarka foto: Barbara Bajarka foto: Barbara Bajarka
Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach z Nowego Wiśnicza i ich nekropolii.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętają ten cmentarz z okresu przed II wojną światową.
Teksty i zdjęcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas