Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
MOGIELNICA  
Dział poświęcony Mogielnicy
powstał dzięki wsparciu
udzielonemu przez Hermana Storicka z USA

Początki osadnictwa żydowskiego w Mogielnicy przypadają na koniec osiemnastego wieku, kiedy to miasto przeszło z rąk zakonu cystersów we władanie wojewody rawskiego Bazylego Wielickiego. Nowy właściciel - mając na celu ożywienie gospodarcze miasta - zezwolił na osiedlanie się w nim ludności żydowskiej i utworzenie kahału. Wiadomo, że już w 1808 roku w Mogielnicy żyło 208 wyznawców judaizmu, co stanowiło 33,4% całej populacji. W drugiej połowie XIX wieku liczebność miejscowej społeczności żydowskiej przekroczyła liczbę rdzennych mieszkańców. Autorzy wydanego pod koniec dziewiętnastego wieku "Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich" opisując Mogielnicę, wzmiankowali: "3100 mieszkańców, w tej liczbie 1212 katolików (572 mężczyzn i 640 kobiet), 1887 Żydów (902 mężczyzn, 985 kobiet)", zauważając jednocześnie, że miasto po okresie upadku i ubóstwa "zaczęło wzrastać szczególnie przez osiedlanie się żydów, którym dawniej mieszkanie tu było wzbronione", a "Żydzi, jak zwykle, zajmują się handlem i kramarstwem przeważnie".

Mogielnica była jednym ze znanych ośrodków chasydzkich. W 1828 roku w miasteczku osiadł cadyk Chaim Meir Jechiel Szapira, wnuk słynnego Magida z Kozienic, uczeń Abrahama Jehoszuy Herszela z Opatowa i Widzącego z Lublina , ożeniony z wnuczką Elimelecha z Leżajska. Do jego dworu wkrótce zaczęli przybywać liczni chasydzi. Martin Buber w swej książce zatytułowanej "Opowieści chasydów" tak charakteryzuje postać cadyka z Mogielnicy: "Zewsząd czerpał nauki, ale nie stał się eklektykiem, bo choć nie był w myśleniu samodzielny, miał w sobie moc duchową, która sprawiała, że wszystko co dostało mu się od innych, przyswajał sobie myślą i sercem jako jednolitą całość". Z inicjatywy Chaima Meira Jechiela Szapiry w mieście powstała jesziwa, czyli wyższa uczelnia religijna. Potomkowie mogielnickiego "rebe" kontynuowali dynastię, działając między innymi w Błędowie, Piasecznie i Grodzisku Mazowieckim, a wśród najwybitniejszych jego uczniów należy wymienić cadyka Isachara Dow Bera z Wolborza. Chaim Meir Jechiel Szapira zmarł w dniu 5 ijar 5609 roku (27 IV 1849), a jego grób stał się celem pielgrzymek.

Archiwalne zdjęcie wykonane na cmentarzu w Mogielnicy Synagoga w Mogielnicy Archiwalne zdjęcie wykonane na cmentarzu w Mogielnicy Synagoga w Mogielnicy
Plan miasta
z synagogą i mykwą
Synagoga
w Mogielnicy
Zdjęcie wykonane
na cmentarzu żydowskim
Cmentarz żydowski
w Mogielnicy

W połowie XIX wieku gmina żydowska w Mogielnicy wzniosła synagogę. Bóżnica znajdowała się przy pl. Dół. Był to obiekt drewniany, z kwadratową salą główną i dwoma babińcami. Jej wnętrze zdobiły polichromie. Przytoczmy tu fragment opisu wystroju synagogi zaczerpnięty z albumu zatytułowanego "Bramy Nieba. Bóżnice drewniane na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej", autorstwa Marii i Kazimierza Piechotków: "Na ścianie wejściowej, po prawej stronie, nad drzwiami, Brama Nieba - namalowany portal ujęty w zbarbaryzowane kolumny, o trzonach oplecionych winoroślą, niosące wazy z kwiatami, zwieńczony koroną, z boków antytetyczne lwy. Po lewej stronie wielki byk Szor ha-Bor. Pod stropem, nad oknami, prawdopodobnie obiegający całą salę fryz przedstawiający krajobraz z drzewami, zwierzętami i architekturą. Na ścianie z aron ha-kodeszem między oknem i narożnikiem - instrumenty muzyczne. Półkolumny lisic i słupy bimy oplecione winoroślą".

W 1921 roku w Mogielnicy mieszkało 2.722 osób pochodzenia żydowskiego. Trudne warunki gospodarcze okresu międzywojennego, w połączeniu ze wzrostem nastrojów antysemickich, w znaczącym stopniu dotknęły miejscową ludność żydowską. W Mogielnicy funkcjonowały komórki większości żydowskich partii i organizacji, między innymi Bund czy partia ortodoksów Agudat Israel.

Mogielnica - ślad po mezuzie
Mogielnica - ślad po mezuzie

Wojska hitlerowskie zajęły miasto w pierwszych dniach września 1939 roku. Niemcy spalili synagogę, rozpoczęły się represje ludności żydowskiej. Z rozkazu okupanta powołano do życia Radę Żydowską - tzw. Judenrat - której jednym z zadań było zapewnienie robotników do prac przymusowych, a na terenie miasta utworzono getto, w którym stłoczono także około półtora tysiąca przesiedleńców z innych miejscowości. Likwidacja getta nastąpiła w dniach 27-28 lutego 1942 roku. Większość jego mieszkańców trafiła do komór gazowych obozu w Treblince.

Cmentarz żydowski w Mogielnicy zlokalizowany jest około kilometra od Rynku, na szczycie niewielkiego wzniesienia w lesie po lewej stronie ul. Grójeckiej. Na jego teren najłatwiej dojść od strony ul. Armii Krajowej - na wysokości przydrożnego krzyża należy odszukać leśną drogę, rozpoczynającą się pomiędzy dwoma słupami elektrycznymi i prowadzącą wprost na wzgórze cmentarne. Na końcu duktu widoczne będą dwie ścieżki - należy wybrać dróżkę odbiegającą po łuku w prawo.

Nekropolia powstała pod koniec XVIII wieku. Wiadomo, że w 1848 roku wzniesiono ogrodzenie, a dwanaście lat później powierzchnia cmentarza została niemal dwukrotnie powiększona. Jest to miejsce spoczynku miejscowych cadyków i rabinów, jak również setek Żydów, mieszkających w Mogielnicy i pobliskich miejscowościach.

Podczas drugiej wojny światowej cmentarz został zniszczony przez Niemców. Z rozkazu okupanta wiele pomników nagrobnych wyrwano i wykorzystano do prac budowlanych. Z pewnością jeszcze dziś w mieście można odnaleźć dziesiątki macew. Do niedawna kilkadziesiąt piaskowcowych płyt nagrobnych tworzyło chodnik przy jednym z budynków przy ul. Dziarnowskiej, zajętym podczas drugiej wojny światowej przez żandarmerię niemiecką.

Mogielnica - chodnik z macew Mogielnica - chodnik z macew Mogielnica - chodnik z macew Mogielnica - chodnik z macew
Chodnik z macew przy budynku zajętym podczas wojny przez żandarmerię. Zdjęcia wykonane w 2009 r.

Dzieła dewastacji cmentarza dokończono już po wyzwoleniu. W 1980 r. Adam Penkalla - nieżyjący już badacz judaików ziemi radomskiej i kieleckiej - w artykule "Cmentarz żydowski w Mogielnicy" ("Folks Sztyme", numer 49/80) pisał o kilkudziesięciu ściętych tuż przy ziemi macewach. Wtedy "średnie pokolenie mieszkańców Mogielnicy" miało jeszcze pamiętać "z okresu swej młodości las macew, które swą formą i barwą stanowiły charakterystyczny element krajobrazu". Pragnący zachować anonimowość mieszkaniec Mogielnicy w liście przysłanym do naszego portalu tak opisuje stan cmentarza w drugiej połowie lat osiemdziesiątych: "Jako przedszkolak bywałem w tym miejscu - o zgrozo - na spacerach. Bawiliśmy się wtedy trąc z nudów odłamki płyt piaskowca. Pamiętam, że nawet wtedy ktoś kopał na tym cmentarzu. Widoczne były świeże wykopy, w których leżały czasami ludzkie szczątki. W latach siedemdziesiątych kirkut był piękną polaną, położoną na górce w lesie, otoczoną 20-30 letnim lasem sosnowym. Większość okruchów płyt rozrzucona była w granicach tego wzniesienia. Od strony zachodniej widać było tam długie płaskie zagłębienie - rów czy wykop, przypominające współczesne rowy melioracyjne, ale trochę szersze. Poza tym rowem nigdy nie spotkałem odłamków macew, czy kości. Główna polana kirkutu podzielona była gęstymi, kolczastymi krzakami na dwie części - większą i mniejszą. Przez nie wiodła wąska ścieżka. Na wysuniętej na północ mniejszej polanie nie było zbyt wiele pozostałości macew, jedynie zachowana murowana piwnica, dość duża - o wymiarach trzy-cztery metry na dwa metry. Jej pochodzenie nie było mi nigdy znane. Pod koniec lat osiemdziesiątych na zarastającej z wolna polanie - od strony ścieżki naprzeciwko krzyża - pojawiła się podmurówka i oporządzenie do zainstalowania furtki. Prace te nigdy dalej nie posunęły się. Jedynie znacznie później pojawiły się ohele".

Podczas wizyty w tym miejscu w kwietniu 2009 r. autorowi niniejszego opracowania udało się znaleźć już tylko kilkanaście wyłamanych u nasady macew. Widoczne były też nieliczne ułomki piaskowca bez inskrypcji, cegły sklejone zaprawą cementową oraz pojedyncze zagłębienia po zniszczonych grobach.

W ostatnich latach w domniemanych miejscach spoczynku miejscowych cadyków wzniesiono dwa ohele. W większym ohelu spoczywają:
- cadyk Zelig Szapiro wraz z żoną Perlą córką Magida z Kozienic,
- cadyk Chaim Meir Jechiel syn Awi Ezry Zeliga z Mogielnicy wraz z żoną Gitel córka Eliezera z Leżajska.
Mniejszy ohel to miejsce pochówku cadyka Jakuba z Mogielnicy, syna Elimelecha w Leżajska.

Przez lata oba budynki były dewastowane przez amatorów alkoholu i narkotyków. W 2009 r. wewnętrzne ściany pokrywały wulgarne, prymitywne malunki i napisy. W większym z oheli widać było ślady ognisk, mniejsza kaplica grobowa zanieczyszczona była uryną i kałem. Wiosną 2010 r. ohele zostały uporządkowane i otynkowane.

Mogielnica - ohel cadyka\ Mogielnica - ohel na cmentarzu żydowskim Mogielnica - fragment macewy Mogielnica - macewa
Mogielnica - cmentarz żydowski Mogielnica - cmentarz żydowski Mogielnica - kirkut Mogielnica - kość na cmentarzu żydowskim
Cmentarz w Mogielnicy w 2009 r.

W maju 2012 r. przedstawiciele organizacji The Heritage Foundation for Preservation of Jewish Cemeteries dokonali odkrycia właściwego miejsca pochówku cadyka Chaima Meira Jechiela oraz jego matki Lei Perli córki Magida z Kozienic. Natrafiono także na fundamenty ohelu. Udało się również ustalić granice cmentarza. Więcej informacji na ten temat można znaleźć w biuletynie HFFPOJC.

Podczas prac odkopano dwa nagrobki o znakomicie zachowanych polichromiach: macewy Jehoszuy Josefa syna Tuwie, zmarłego w dn. 11 Tamuz 5697 r. (20 stycznia 1937 r.) oraz Diny córki Awrahama, zmarłej w dn. 22 Adar II 5698 r. (25 marca 1938 r.). Przed wojną większość macew była zdobiona polichromiami. Do dekorowania macew używano kontrastowe barwy, zestawiając czerń z czerwienią, żółcią, zielenią i błękitem. Po wojnie brak bieżącej konserwacji i oddziaływanie czynników atmosferycznych spowodowały niemal całkowite zniszczenie oryginalnej malatury. Sporadycznie w zagłębieniach inskrypcji można odnaleźć ślady starej farby. Polichromie zachowują się czasem także w przypadkach macew, które były wykorzystane jako płyty chodnikowe i zostały ułożone epitafiami do ziemi. W ostatnich latach nagrobki z polichromiami odnaleziono m. in. w Łosicach i Sobieniach-Jeziorach. Rzadko jednak stan polichromii jest tak doskonały, jak na macewach z Mogielnicy.

Obecnie w ohelu zmagazynowanych jest kilkadziesiąt nagrobków, odzyskanych na terenie miasta.

W drugiej połowie 2012 r. cmentarz otoczono ogrodzeniem z betonowych elementów prefabrykowanych. Prace zostały wykonane przez Fundację Ochrony Dziedzictwa Żydowskiegooraz The Heritage Foundation for Preservation of Jewish Cemeteries Avoyseinu.

Mogielnica - cmentarz żydowski Mogielnica - cmentarz żydowski Mogielnica - cmentarz żydowski Mogielnica - cmentarz żydowski
Mogielnica - cmentarz żydowski Mogielnica - cmentarz żydowski Mogielnica - cmentarz żydowski Mogielnica - cmentarz żydowski

Warto wiedzieć, że na cmentarzu żydowskim w Warszawie przy ul. Okopowej znajduje się ohel zmarłego w dniu 11 czerwca 1882 r. Jakuba Izaaka z Mogielnicy, syna Chaima Meira Jechiela Szapiro, cadyka w Błędowie, autora księgi "Prawda Jakuba". Tabliczka umieszczona nad wejściem do jego ohelu głosi: "Znak. Nasz pan, nasz nauczyciel i nasz mistrz Jakow Icchak. Niech pamięć sprawiedliwego będzie błogosławiona! Z Mogielnicy. Wzniósł się do nieba 24 siwan 642 roku według małej rachuby". Po znajdującej się niegdyś w wewnętrznej ścianie budynku drugiej tablicy epitafijnej pozostała tylko pusta nisza.

tekst: K. Bielawski
zdjęcia współczesne: K. Bielawski
zdjęcia archiwalne: "Księga Pamięci Mogielnicy i Błędowa" & Sz. Zajczyk

Bibliografia:

A. Penkalla "Żydowskie ślady w województwie kieleckim i radomskim"
"The Encyclopedia of Jewish Life before and during the Holocaust"
"Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich"
M. Buber "Opowieści chasydów"
M. i K. Piechotkowie: "Bramy Nieba. Bóżnice drewniane na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej"
M. Wodziński "Groby cadyków w Polsce"
"Księga Pamięci Mogielnicy i Błędowa"
Polecamy odwiedzenie portalu "Wirtualny Sztetl"

Ohel cadyka Jakuba Izaaka z Mogielnicy na cmentarzu w Warszawie
Ohel cadyka z Mogielnicy i Błędowa Ohel cadyka z Mogielnicy i Błędowa Ohel cadyka z Mogielnicy i Błędowa Ohel cadyka z Mogielnicy i Błędowa
Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach z Mogielnicy i ich nekropolii.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętają ten cmentarz z okresu przed II wojną światową.
Teksty i zdjęcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas