Gmina żydowska w Mielcu posiadała dwa miejsca pochówku. Pierwszy cmentarz powstał przy obecnej ul. Jadernych. W materiałach Ľródłowych podawane s± różne daty jego założenia: XIV, XVI lub XVII wiek. W ci±gu kilkuset jego istnienia dokonano na nim nie mniej niż kilku tysięcy pochówków. Na cmentarzu znajdował się ohel cadyka Jakowa Horowica syn Naftalego Horowica z Ropczyc, założyciela dynastii chasydzkiej w Mielcu, zm. 26 grudnia 1839 r. (19 tewet 5600 r.). Prawdopodobnie obok spoczęli także jego potomkowie: Jehuda syn Jakowa Horowica, zm. w 1879 r. oraz Naftali syn Jehudy, zm. 15 paĽdziernika 1916 r. (18 tiszri 5677 r.).

Podczas drugiej wojny ¶wiatowej na rozkaz Niemców wiele nagrobków zostało wyrwanych i wykorzystanych do prac budowlanych oraz brukowania dróg i placów, między innymi do spiętrzania rzeki Wisłoki, utwardzania placu przed budynkiem Gestapo przy obecnej ul. Narutowicza czy budowy szpitala przy ul. Biernackiego. Niemcy zburzyli mur, a na cmentarzu urz±dzili kopalnię piasku i gliny. Od strony linii kolejowej został wzniesiony drewniany barak o wymiarach 30 x 100 m. Po zakończeniu działań wojennych z inicjatywy Lejba Sussela Feuera - przewodnicz±cego Żydowskiej Kongregacji Wyznaniowej w Mielcu - przyst±piono do grodzenia cmentarza. W 1947 r. Prezydium Powiatowej Rady Narodowej zaż±dało "regulacji ogrodzenia b. cmentarza żydowskiego" w taki sposób, by nie obejmowało ono baraku zbudowanego przez Niemców, a zajętego po wojnie przez Powiatow± Spółdzielnię Rolniczo-Handlow± w Mielcu. Odwołanie ŻKW zostało odrzucone przez Departament Wyznaniowy Ministerstwa Administracji Publicznej, które potrzebę utrzymania magazynu na cmentarzu tłumaczyło m. in. korzystn± lokalizacj± przy torze kolejowym.

Na pocz±tku lat sze¶ćdziesi±tych na cmentarzu rozpoczęto budowę urzędu pocztowego. W 1962 r. Maciej Jakubowicz z Kongregacji Wyznania Mojżeszowego w Krakowie w li¶cie do Zwi±zku Religijnego Wyznania Mojżeszowego informował: "W czasie kopania fundamentów naruszono dziesi±tki grobów, a ko¶ci zebrano pocz±tkowo do 4 trumien (..). Wcze¶niej przekopano cmentarz spychaczem". Trzy lata póĽniej M. Jakubowicz po rozmowie ze ¶wiadkiem, grabarzem Antonim Skib± w swojej notatce służbowej napisał: "Wywrotki samochodowe, względnie konne, wywoziły ziemię z wykopów na tak zwane wysypisko i tak ko¶ci ludzkie wybierano i umieszczono w jednej skrzyni. Natomiast drug± skrzynię napełniono ko¶ćmi ludzkimi już na terenie budowy. Następnie skrzynie te przewieziono na cmentarz katolicki celem pochowania. Skrzynie te ważyły według oceny grabarza około 200 kg każda". Ko¶ci pochowane na cmentarzu katolickim w Mielcu zostały póĽniej przeniesione na cmentarz żydowski w Nowym S±czu.

W 1989 r. członkowie Komisji Kultury Komitetu Obywatelskiego "Solidarno¶ć" podjęli starania na rzecz wydobycia macew z brzegów Wisłoki. W wyniku ich wysiłków udało się odzyskać czę¶ć nagrobków.

W latach 1993-1994 dzięki funduszom Racheli Sussman - mieszkanki Mielca, która w 1934 r. wyemigrowała z Polski do USA - fragment niezabudowanej działki cmentarnej o powierzchni 5804 m kw. ogrodzono stalowym płotem i uporz±dkowano. Z odnalezionych kilkudziesięciu fragmentów nagrobków utworzone zostało lapidarium. Rachela Sussman ufundowała także współczesny pomnik z napisem: "Pamięci pomordowanych przez hitlerowców w czasie II wojny ¶wiatowej obywateli polskich narodowo¶ci żydowskiej, mieszkańców Mielca i okolic. Fundator Rachela Sussman 1993 ". W 2008 i 2010 r. na cmentarz przewiezione zostały kolejne macewy, odnalezione w różnych punktach miasta.

13 marca 2012 r. do Mielca przyjechał Duvid Singer, przedstawiciel bobowskiej wspólnoty chasydzkiej z Brooklynu. Podczas spotkania z dyrektorem Samorz±dowego Centrum Kultury w Mielcu Jackiem Tejchm± i naczelnikiem Inżynierii Miejskiej Tadeuszem Siemkiem rozmawiano o możliwo¶ci odszukania i oznakowania zniszczonych grobów cadyków z dynastii Horowitzów. Według relacji starszych mieszkańców Mielca, obecnie w miejscu ohelu znajduje się brama wjazdowa urzędu pocztowego. W sierpniu 2013 r. kontynuowano poszukiwania miejsc pochówków cadyków.

Drugi cmentarz żydowski w Mielcu założono w XIX w. w pobliżu obecnej ul. Traugutta 9c. Również ta nekropolia została zdewastowana, a po wojnie na czę¶ci terenu zbudowano garaże i urz±dzono bazę transportow±. Obecnie działka cmentarna o powierzchni 6411 m kw i przybliżonych wymiarach 180 x 20 x 50 jest ogrodzona, poro¶nięta gęstymi krzewami i wysok± traw±. Na niewielkim pagórku w centralnej czę¶ci cmentarza znajduje się zbiorowa mogiła ofiar Zagłady z pomnikiem wzniesionym około 1946 r. przez ocalałych z Zagłady mielczan. Na pomniku wyryto napis o tre¶ci: "Pamięci trzystu Żydów, ofiar barbarzyństwa hitleryzmu w latach 1939-1945. Cmentarz żydowski założony przez gminę żydowsk± w Mielcu, zniszczony w latach 1939-1945 przez hitlerowców". U stóp pomnika znajduje się kilka betonowych płyt z nieczytelnymi napisami. W latach 1990-1991 pomnik poddano pracom konserwatorskim.

Miejsca przechowywania kluczy do bram obu cmentarzy nie ustalono.

tekst: K. Bielawski
Polecamy odwiedzenie poniższych stron internetowych:
Wirtualny Sztetl
Księga Pamięci Mielca
Shtetlinks - Mielec