Pocz±tki osadnictwa żydowskiego w Kórniku ton± w mrokach dziejów. Według zapisu w "Encyclopedia of Jewish Life before and during the Holocaust", pierwsze wzmianki o Żydach z Kórnika pochodz± z końca XVII wieku. Z kolei M. Horn w swym opracowaniu zatytułowanym "Najstarszy rejestr osiedli żydowskich w Polsce" podaje, że już w 1507 roku kórniccy Żydzi płacili podatek koronacyjny. Wiadomo, że w 1674 roku w miejscowo¶ci mieszkało szesna¶cie osób narodowo¶ci żydowskiej. Podstaw± ich utrzymania był handel oraz rzemiosło. Wielu kórnickich Żydów trudniło się krawiectwem. Istotny rozwój społeczno¶ci żydowskiej Kórnika przypadł na pierwsz± połowę XIX wieku. W 1837 roku w mie¶cie żyło 1.158 wyznawców judaizmu, a trzy lata póĽniej ich liczba sięgnęła 1.170 osób, co stanowiło 44% wszystkich mieszkańców. PóĽniej liczebno¶ć kórnickich Żydów zaczęła spadać. W 1871 roku było ich w mie¶cie 399, a w 1910 roku już tylko dziewięćdziesięciu dwóch. Wielu z nich wyjechało do Niemiec i Ameryki. W przededniu wybuchu II wojny w mie¶cie według różnych szacunków pozostało od trzydziestu do pięćdziesięciu osób pochodzenia żydowskiego. Nazi¶ci deportowali ich do Łodzi i Kalisza. Zapewne wszystkich pochłonęło piekło Holocaustu.

Kilka słów po¶więćmy synagodze w Kórniku. Została ona erygowana w 1767 roku przez hrabinę Teofilę z Działyńskich Szołdrsk±-Potulick±. Był to obiekt drewniany, dzięki ciekawemu wystrojowi wewnętrznemu bóżnica stanowiła jeden z najciekawszych obiektów żydowskiej architektury w Polsce. Czterospadowy dach skrywał prostok±tne wnętrze. Dolna czę¶ć synagogi przeznaczona była dla mężczyzn, górna galeria stanowiła babiniec, czyli czę¶ć dla kobiet. Synagoga została doszczętnie zburzona przez nazistów w 1940 roku. Dzi¶ o jej istnieniu przypomina pasaż, którym niegdy¶ Żydzi przechodzili z rynku na modlitwy, ze względu na swe rozmiary (1,5 x 10 metrów) potocznie zwany "Uchem Igielnym". Nad wej¶ciem zachował się napis w języku hebrajskim i niemieckim o tre¶ci: "Oto jest brama Odwiecznego, wchodz± tędy sprawiedliwi". Pasaż został w 1979 roku odnowiony staraniem lokalnych społeczników. Na drzwiach wej¶ciowych umieszczone dwie tablice, informuj±ce o synagodze i wiod±cym do niej przej¶ciu. Kliknij tu, by zobaczyć archiwalne zdjęcia synagogi.

Cmentarz żydowski w Kórniku założono na obrzeżach miasta, u zbiegu ul. ¦redzkiej i ul. Parkowej. Jego lokalizację można odnaleĽć na mapie okolic Kórnika z 1934 roku. W 1941 roku nekropolia została zniszczona przez nazistów. Cenniejsze, marmurowe nagrobki wywieziono, pozostałe na rozkaz hitlerowców wykorzystano do umacniania brzegów rowów i budowy chodników. W czasach PRL na terenie cmentarza powstało arboretum Instytutu Dendrologii. W latach sze¶ćdziesi±tych rozebrano budynek, służ±cy przed wojn± jako dom przedpogrzebowy.

W 1981 roku podczas przebudowy ul. Reja wykopano kilkadziesi±t fragmentów macew, pochodz±cych z miejscowego cmentarza żydowskiego. Działacze Kórnickiego Towarzystwa Kulturalnego postanowili złożyć je we wspomnianym uprzednio przej¶ciu do synagogi. PóĽniej doł±czyły do nich nagrobki odnalezione w innych punktach miasta, między innymi przy ul. Wojska Polskiego i ul. Poprzecznej. Były to większo¶ci płyty nagrobne z przełomu XIX i XX wieku, wykonane z granitu, piaskowca i marmuru, z inskrypcjami w językach hebrajskim i niemieckim. Na niektórych macewach zachowały się ¶lady polichromii.

Oficjalne otwarcie lapidarium odbyło się w dniu 6 maja 1984 roku, podczas ¦więta Kwitn±cej Magnolii. Jerzy Fogel, współzałożyciel Kórnickiego Towarzystwa Kulturalnego i inicjator budowy lapidarium, w swym li¶cie do Społecznego Komitetu Opieki nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury Żydowskiej pisał: "Wnętrze udostępnia się do zwiedzania tylko w wyj±tkowych przypadkach. Obiekt ten nie ma charakteru muzealnego, ani też nie aspiruje do roli pomnika martyrologii Żydów polskich (...). Główn± przesłank± zorganizowania lapidarium był aspekt humanitarny". Co roku w dniu katolickiego ¦więta Zmarłych otwierane s± drzwi do pasażu, zapalane s± znicze. W ten sposób mieszkańcy Kórnika daj± dowód pamięci o swoich dawnych żydowskich s±siadach.

tekst: K. Bielawski
zdjęcie: Jacques Lahitte