Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
KOCK    
Rabbi kocki zapytał pewnego chasyda: "Czy widziałeś kiedy wilka?"
"Tak" - odparł chasyd. "A bałeś się go?"
"Tak". "A czy myślałeś, że się boisz?"
"Nie - odrzekł chasyd - tylko się bałem".
"Taka właśnie - rzekł rabbi - powinna być bojaźń Boża"
M. Buber "Opowieści chasydów" .

Żydzi w Kocku osiedlili się w początkach XVII wieku i przez wiele lat tworzyli zdecydowaną większość wszystkich mieszkańców. W 1927 roku mieszkało tu ponad 2.500 osób pochodzenia żydowskiego, co stanowiło 68% całej populacji miasta.

W 1829 roku do Kocka przybył cadyk Menachem Mendel Morgenstern, uczeń słynnego "Widzącego" Jaakowa Icchaka Halewiego Horowica z Lublina i "Świętego Żyda" Jaakowa Icchaka z Przysuchy. Dzięki niemu miasto stało się kolejnym w kraju silnym ośrodkiem chasydyzmu. Hanna Węgrzynek w słowniku "Historia i kultura Żydów polskich" tak charakteryzuje Kocker Rebe: "W swoich naukach podkreślał wagę spontaniczności i żarliwości wiary. Autor wielu aforyzmów, mawiał, że "ludzie mają dusze, a nie zegarki", uzasadniając tym odrzucenie religijności zewnętrznej, uregulowanej rytuałem, a nie potrzebą wewnętrzną. Nauczał, że "nie można służyć Bogu z przyzwyczajenia" (....). Duże znaczenie przypisywał dążeniu do doskonałości w służeniu Bogu całą duszą, w czym upatrywał sens życia (....). Przez dwadzieścia lat, aż do śmierci, żył w odosobnieniu, w zamkniętym pokoju przy synagodze, odmawiając kontaktów z ludźmi". Chasydzką dynastię Morgensternów kontynuowali jego potomkowie: Dawid, Chaim Israel i Mojżesz Mordechaj.

Kock - cmentarz żydowski Kock - cmentarz żydowski Kock - cmentarz żydowski Kock - cmentarz żydowski

Nieopodal Kocka znajduje się grób Berka Joselewicza, który zginął w bitwie pod Kockiem w 1809 roku. Berek Joselewicz służył wcześniej w Legionach Dąbrowskiego, brał udział w zwycięskiej ofensywie Armii Księstwa Warszawskiego. Oskar Kolberg tak pisał o tym wydarzeniu: "Poległ tu znany partyzant starozakonny Berek, natarłszy z odwagą na przeważną siłę Austryaków. Okoliczność ta dała powód przysłowiu: Zginął jak Berek pod Kockiem (t. j. przepadł zupełnie)". Na kamieniu nagrobnym, ufundowanym w 1909 roku przez hrabiego Edwarda Żółtowskiego, wyryto napis: "Berek Joselewicz - Józef Berkowel Berkiewicz, urodzony w Kretyndze na Litwie w 1760 r. Pułkownik Wojsk Polskich, szef szwadronu 5-ego Pułku Strzelców Konnych Wielkiego Księstwa Warszawskiego, kawaler krzyżów Legii Honorowej i Virtuti Militari. Zginął w bitwie pod Kockiem 1809 roku. Tu pochowany. Nie szacherką, nie kwaterką, lecz on krwią dorobił sławy. W stuletnią rocznicę zgonu. 1909." Drugi kamień nagrobny nosi imię i nazwisko zmarłego oraz daty jego urodzin i śmierci.

Holocaust przerwał historię tego sztetl. W dniu 9 września 1939 roku, podczas nalotu na miasto, zginął cadyk Józef Morgenstern. W Kocku powstało getto, do którego deportowano Żydów z Lubartowa, Suwałk, Serocka, Nowego Dworu i Radzynia Podlaskiego. Mieszkańcy getta zostali w 1942 roku zamordowani w Parczewie i Treblince.

Do czasów obecnych zachowała się duża część przedwojennej zabudowy miejskiej, głównie domy będące przed wojną własnością Żydów. U zbiegu ul. Wojska Polskiego i ul. Polnej przetrwał także dom cadyka z charakterystyczną wieżyczką.

Cmentarz żydowski w Kocku położony jest poza miastem, około kilometra od jego granic. Dojechać można doniego jedynie polną, piaszczystą drogą, od rynku ulicą Hanki Sawickiej, przy kapliczce skręcić należy w prawo. Teren cmentarza jest ogrodzony solidnym, metalowym płotem z bramą zamykaną na klucz. Klucze od bramy przechowuje p. Roman Stasiak, mieszkający w pobliskim domu (na prawo od cmentarza). R. Stasiak wykonuje także prace porządkowe na cmentarzu.

Kock - cmentarz żydowski Kock - cmentarz żydowski Kock - cmentarz żydowski Kock - cmentarz żydowski

Podczas II wojny światowej naziści w znacznym stopniu zdewastowali cmentarz. Na ich rozkaz część nagrobków rozbito i użyto do utwardzania ulic. Na cmentarzu dokonywano egzekucji, a ciała zabitych grzebano w miejscu kaźni. Lokalizacja grobów ofiar Zagłady do dziś pozostaje nieznana. Dzieło zniszczenia nekropolii kontynuowano także po wojnie. Okoliczni mieszkańcy wykorzystywali nagrobki między innymi jako tarcze szlifierskie. W 1958 r. władze postanowiły zaorać i zalesić teren cmentarza.

Do dziś na terenie nekropolii zachowało się około 40 macew. Dla wielu pielgrzymów wciąż najważniejszym miejscem na cmentarzu jest ohel, w którym pochowani są:
- Menachem Mendel z Kocka (1787 r. - 1859 r.), założyciel dynastii cadyków kockich, nauczyciel między innymi Izaaka Meira Rothenberga z Góry Kalwarii,
- Beniamin Morgenstern, syn Menachema Mendla, zięć Abrahama Mordechaja z Góry Kalwarii, zmarł w 1866 roku w wieku 26 lat,
- Dawid Morgenstern, syn Menachema Mendla, według znanego badacza dziejów polskich Żydów Marcina Wodzińskiego "jeden z najbardziej błyskotliwych umysłów swojego pokolenia", zmarł w 1893 roku,
- Jakub Jozue Morgenstern, zmarły w 1907 roku syn Dawida, cadyk od 1906 roku,
- Dow Zeew kohen Rappaport, zmarły w 1901 roku syn Izraela kohena z Pińczowa, zięć cadyka Menachema Mendla.

21 września 2012 r. przeprowadzony został spis macew na cmentarzu w Kocku. W pracach uczestniczyli pracownicy i wolontariusze z Muzeum Historii Żydów Polskich: Magdalena Buerbaumer, Daniel Słomka, Marcin Wygocki, Ewa Celińska-Spodar i Krzysztof Bielawski. Wykonano zdjęcia wszystkich nagrobków i przetłumaczono personalia zmarłych na język polski. Stworzona w ten sposób dokumentacja została opublikowana na portalu "Wirtualny Sztetl".

Ohel cadyka z Kocka na cmentarzu żydowskim w Warszawie
Ohel cadyka z Kocka na cmentarzu żydowskim w Warszawie (zdjęcie: K. Bielawski)

Warto wiedzieć, że na cmentarzu żydowskim w Warszawie przy ul. Okopowej, w kwaterze nr 47 znajduje się grób Abrahama Józefa z Kocka, prawnuk Menachema Mendla, rabin, a od 1929 roku cadyk w Kocku.

tekst: Artur Cyruk, Krzysztof Bielawski
zdjęcia: Edyta Kępa, Sławomir Twardowski
Więcej zdjęć tych Autorów znajdziesz na stronie www.fotoartysci.pl

Bibliografia:
Marcin Wodziński "Groby cadyków w Polsce. O chasydzkiej literaturze nagrobnej i jej kontekstach"
Alina Cała, Hanna Węgrzynek, Gabriela Zalewska "Historia i kultura Żydów polskich. Słownik"
Andrzej Trzciński "Śladami zabytków kultury żydowskiej na Lubelszczyźnie"

Księga Pamięci Kocka (w języku hebrajskim)
Czytaj też Opowieści o cadyku z Kocka
Więcej informacji o cadyku Menachemie Mendlu znajdziesz tutaj

Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach z Kocka i ich nekropolii.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętają ten cmentarz z okresu przed II wojną światową.
Teksty i zdjęcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas