Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
KCYNIA      

Jak podaje Tomasz Kawski w swej książce "Gminy żydowskie pogranicza Wielkopolski, Mazowsza i Pomorza w latach 1918-1942", pierwsi wyznawcy judaizmu osiedlili się w Kcyni (w języku niemieckim: Exin) w 1507 roku. Wiadomo, że już w 1565 roku w Kcyni istniała bóżnica i dom szkolnika, czyli woźnego w synagodze. Żydzi dość szybko zaczęli odgrywać dominującą rolę w handlu miasta. Powodowało to niezadowolenie mieszczan, którzy w 1594 roku wymogli na królu Zygmuncie III Wazie wydanie przywileju ograniczającego rozwój żydowskiego osadnictwa oraz handlu. W 1565 roku w odwecie za rzekomą współpracę ze Szwedami, wojska hetmana Czarnieckiego dokonały pogromów ludności żydowskiej w wielu miastach Wielkopolski, w tym także w Kcyni. W 1674 r. w mieście żyło 49 Żydów (18% wszystkich mieszkańców). Istotny rozwój tej społeczności przypadł na pierwszą połowę XIX wieku. O ile w 1808 roku w Kcyni mieszkało 309 Żydów, to w 1849 roku liczba ta sięgnęła 996 osób, co stanowiło 41% całej populacji. Dzielnica żydowska znajdowała się w rejonie dzisiejszej ul. Strażackiej. W 1811 roku w Kcyni powstała jesziwa - czyli wyższa uczelnia talmudyczna - do której ściągali studenci z wielu innych miast. Warto wspomnieć tu o osobie Seeba Wolfa Klausnera, znanego rabina kcyńskiego. Seeb Wolf Klausner urodził się 18 października 1761 roku w Rawiczu. W latach 1804 - 1811 był rabinem w Obornikach, a od 1811 r. aż do śmierci w 1861 roku (10 tevet 5622) pracował w Kcynii, gdzie zajmował się prowadzeniem jesziwy. Najwybitniejszymi uczniami rabina byli jego czterej synowie - Zwi Hirsch, Mordechaj Izig, Isachar Beril i Jakob, oraz Loew Blaschke, pełniący później funkcję rabina w Koźminie i Trzciance. Przez ostatnich siedem lat swego życia, rabin S. W. Klausner był niewidomy i głuchy. Mimo to nadal udzielał nauk. Umożliwiła mu to niezawodna pamięć oraz doskonałe opanowanie tekstów talmudycznych. Na setnych urodzinach zjawiły się wszystkie jego dzieci, wielu wnuków, prawnuków i praprawnuków.

W 1858 roku w Kcyni w rodzinie żydowskiego kupca przyszedł na świat Ismar Boas, wybitny lekarz i współtwórca gastroenterologii, czyli dziedziny medycyny zajmującej się czynnościami i schorzeniami układu pokarmowego. Więcej informacji o Ismarze Boasie znajdziesz na łamach Wikipedii.

Druga połowa XIX wieku i początek wieku dwudziestego przyniosły spadek liczebności kcyńskich Żydów. Było to związane między innymi z emigracją zarobkową do innych krajów, w tym także za ocean, oraz konsekwencjami Powstania Wielkopolskiego, podczas którego część Żydów opowiedziała się za utrzymaniem status quo. W 1910 roku w Kcyni odnotowano 199 osób pochodzenia żydowskiego. Czternaście lat później w mieście było już tylko czterdziestu jeden Żydów. W synagodze udawało się jeszcze zbierać minjan, jednak kantor musiał dojeżdżać ze Żnina. W dniu 1 listopada 1932 roku gmina żydowska w Kcyni została oficjalnie rozwiązana. Od tej pory jej członkowie podlegali kahałowi w Szubinie.

Kcynia - lapidarium na cmentarzu żydowskim
Synagoga w Kcyni

Nieliczna grupa żydowskich mieszkańców Kcyni bardzo szybko padła ofiarą nazistów. W nocy z 16 na 17 września 1939 roku spalono miejscową synagogę. Następnego dnia rano Niemcy oskarżyli Żydów o jej podpalenie. Kilka godzin później nakazano Żydom zabrać swe kosztowności i zgromadzić się na rynku. Następnie załadowano ich na dwa samochody ciężarowe i wywieziono za miasto, gdzie zostali rozstrzelani.

Cmentarz żydowski w Kcyni założono przy drodze do Wągrowca. Wiadomo, że na jego terenie wzniesiono dom przedpogrzebowy wraz z mieszkaniem dla dozorcy. Lokalizację nekropolii można odnaleźć na mapie okolic Kcyni z 1935 roku. Z relacji osób, które pamiętają cmentarz sprzed II wojny wynika, że był zadbany. Groby były ogrodzone stalowymi płotkami z elementów kutych ręcznie i bogato zdobionych. Podobnie jak w innych gminach żydowskich, także w Kcyni organizacją pochówków zajmowało się bractwo pogrzebowe Chewra Kadisza. Wiadomo, że w początkach XX wieku jego przewodniczącym był Ph. Seemann.

Kcynia - lapidarium na cmentarzu żydowskim Kcynia - macewa nagrobek na cmentarzu żydowskim w Kcyni macewa z Kcyni

Podczas II wojny światowej z rozkazu nazistów płyty nagrobne zostały wyrwane i wykorzystane do ułożenia chodnika przy obecnym kinie "Orzeł". Prace te wykonywali robotnicy z firmy budowlanej należącej do folksdojcza Emila Posnanskiego. Pracownikom polecono skuwać treść epitafiów, jednak mimo to część inskrypcji nie została zniszczona, a nagrobki ułożono napisami do ziemi. Po wyzwoleniu, w latach sześćdziesiątych w miejscu cmentarza planowano urządzić park. Zamiarów tych jednak nie zrealizowano. Jak pisał Józef Marosz w swym artykule zatytułowanym "Pozostały tylko macewy" ("Pałuki" nr 63, 15/1993): "łopaty zbyt często trafiały na kości i czaszki".

W latach dziewięćdziesiątych miejscowi społecznicy zaczęli mówić o konieczności rozbiórki chodnika przy kinie "Orzeł" i przeniesienia macew na teren nekropolii. Na wniosek członka zarządu gminy p. Jana Kuranta, burmistrz wydał polecenie wydobycia macew. Podczas prac odkryto nagrobki pochodzące z XVIII wieku. Wspomniany uprzednio p. Jan Kurant wykonał fotograficzną dokumentację płyt nagrobnych. Nagrobki początkowo złożono w magazynie Zakładu Gospodarki Komunalnej. Ostatecznie macewy zakopano na terenie cmentarza, a nad nimi urządzono lapidarium, ustawiając trzy nagrobki na podmurówce z kostki brukowej.

tekst: K. Bielawski
współpraca: J. Marczak, J. Kurant, R. Tadych
zdjęcia: Aleksander Wąsowicz
Bibliografia:
Tomasz Kawski "Gminy żydowskie pogranicza Wielkopolski, Mazowsza i Pomorza w latach 1918-1942"
Zenon Guldon, Jacek Wijaczka "Ludność żydowska w Wielkopolsce w drugiej połowie XVII wieku"
"Encyclopedia of Jewish Life before and during the Holocaust"
Aron Heppner "Aus Vergangenheit und Gegenwart der Juden
und der juedischen Gemeinden in der Posener Lander"

Józef Marosz "Pozostały tylko maceby" ("Pałuki", nr 63, 15/1993)

Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach z Kcyni i ich nekropolii.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętają ten cmentarz z okresu przed II wojną światową.
Teksty i zdjęcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas