| strona główna | cmentarze | warto wiedzieć | księga gości | napisz do nas |
| BIEŻUN | |||
Udokumentowane początki osadnictwa żydowskiego w Bieżuniu datuje się na początek osiemnastego wieku. Wiadomo, że w 1733 roku w miejscowości mieszkał Żyd o imieniu Berek, cyrulik Michała Zamoyskiego. Trzydzieści jeden lat później w Bieżuniu żyło 172 wyznawców judaizmu, a ich liczba w ciągu kolejnych dekad wzrastała. Na przestrzeni dziejów Żydzi stanowili średnio trzydzieści procent całej populacji miasteczka. W 1776 roku w dokumentach diecezji płockiej wzmiankowana jest miejscowa synagoga, opisana jako "szkoła z kominem, tam gdzie niegdyś były koszary dla wojska saskiego wystawione". W 1808 roku w Bieżuniu mieszkało 389 Żydów, w 1827 - 725, a w 1857 r. - 697. Tak duży przyrost był spowodowany między innymi migracją Żydów wypędzonych z Mławy jak również akcją rugowania ludności żydowskiej ze wsi. W 1822 roku Komisja Województwa Płockiego zezwoliła na utworzenie w Bieżuniu żydowskiej gminy wyznaniowej. W 1835 roku miejscowy dozór bóżniczy rozpoczął starania na rzecz budowy nowej synagogi. Jej projekt powstał jednak dopiero w 1873 roku, a budowa trwała bardzo długo, bo od 1883 roku do 1902 r. Obok synagogi funkcjonował dom studiów religijnych, z języka hebrajskiego zwany bejt ha-midrasz. Oba te budynki zachowały się do dziś. Wiadomo też, że przynajmniej jeden dom modlitwy mieli miejscowi chasydzi, pozostający pod wpływem cadyków z Góry Kalwarii. W Bieżuniu w 1841 r. przyszedł na świat Izaak Cylkow, syn talmudysty Mojżesza Arona Cylkowa, późniejszego nauczyciela w warszawskiej Szkole Rabinów. Izaak Cylkow po ukończeniu tej uczelni wyjechał na stypendium naukowe do Berlina, gdzie studiował filozofię, a po kilku latach na uniwersytecie w Halle obronił doktorat z filozofii i języków semickich. Cylkow był związany z ruchem asymilatorskim polskich Żydów. Po powrocie do kraju został kaznodzieją w synagodze postępowej w Warszawie przy ul. Daniłowiczowskiej. Podczas otwarcia Wielkiej Synagogi w Warszawie przy ul. Tłomackie Izaak Cylkow wygłosił mowę w języku polskim. Było to wyzwanie, rzucone zarówno kręgom zachowawczego środowiska żydowskiego, od setek lat używającego w liturgii języka hebrajskiego, jak i zaborcy rosyjskiemu, zabraniającemu kazań po polsku. Cylkow przeszedł do historii także jako wybitny tłumacz, który przełożył na język polski Biblię hebrajską. |
|||
 |
|||
Grób Izaaka Cylkowa na cmentarzu żydowskim w Warszawie |
|||
Podczas pierwszej wojny światowej władze rosyjskie wysiedliły cześć bieżuńskich Żydów. Było to spowodowane podejrzeniami o sprzyjanie Niemcom i szpiegostwo. Można jednak przypuszczać, że wygnańcy wkrótce wrócili do swoich domów. Podczas spisu powszechnego w 1921 roku w Bieżuniu odnotowano 779 żydowskich mieszkańców. Wśród części bieżuńskich Żydów dużą popularnością cieszyły się idee syjonistyczne. W mieście działała między innymi komórka partii Poalej Syjon-Prawica, prowadzono też zbiórkę na pokrycie kosztów podróży miejscowych syjonistów do Palestyny oraz na wykup ziemi. Z archiwalnych zapisków wiadomo, że działalność organizacji syjonistycznych spotykała się z silnym oporem ortodoksji. O zróżnicowaniu bieżuńskich Żydów pod względem sympatii politycznych mogą świadczyć wyniki przeprowadzonych w 1936 roku wyborów do zarządu gminy wyznaniowej, podczas których 38% głosów oddano na socjalistyczny Bund, 30% na syjonistów a 30% na ortodoksów. Podczas drugiej wojny światowej Żydzi z Bieżunia zostali deportowani w kilku turach do Mławy, Szreńska i Strzegowa. Większość z nich zgładzono później w obozach w Oświęcimiu i Treblince. Cmentarz żydowski w Bieżuniu znajduje się na południowy wschód od rynku, przy obecnej ul. Leśnej, na działce o powierzchni ok. 0,7 ha. Jego lokalizację można odnaleźć na wydanej w 1935 roku wojskowej mapie okolic Raciąża. Nie znamy daty założenia tej nekropolii - różne źródła fakt ten datują na koniec XVIII lub początek XIX wieku. Cmentarz został zdewastowany przez Niemców w okresie drugiej wojny światowej, a płyty nagrobne wykorzystano do utwardzania ulic. W wyniku zniszczeń do dziś na terenie cmentarza nie zachowały się żadne nagrobki. Kilkadziesiąt odzyskanych fragmentów macew przechowywanych jest w Muzeum Małego Miasta w Bieżuniu - na ekspozycji oraz w muzealnym magazynie. Wiosną 2014 r. na cmentarzu umieszczono tabliczkę z napisem: "Cmentarz żydowski. Prosimy uszanuj miejsce pochówku mieszkańców Twojej miejscowości". Tablicę ufundował pragnący zachować anonimowość mieszkaniec Larchmont w Stanach Zjednoczonych.
|
|||
| Teren cmentarza żydowskiego w Bieżuniu | |||
 |
 |
 |
 |
| Macewy w Muzeum Małego Miasta w Bieżuniu | |||
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
| Synagoga, dom studiów religijnych i Tora w Muzeum Małego Miasta w Bieżuniu | |||
 |
 |
 |
 |
Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach z Bieżunia i ich cmentarzu. Czekamy też na relacje osób, które pamiętają tą nekropolię z okresu przed II wojną światową. |
|||
 |
|||
Teksty i zdjęcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl są chronione prawem autorskim. Wykorzystanie materiałów możliwe jest wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji. |
|||
| strona główna | cmentarze | warto wiedzieć | księga gości | napisz do nas |